ترویج فرهنگ ایثار وشهادت

راهکارهای

ترویج وتقویت فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه

 

فرهنگ  ایثار و شهادت ، به عنوان یک فرهنگ متعالی  در زمره ی عالی ترین مفاهیم الهی و نتیجه والاترین ارزش هایی می باشند که یک انسان متعهد می تواند به آن مقام دست یابد . این مفاهیم اثر گذار و حرکت آفرین قادرند تا فضای یک جامعه را بصورت گسترده تحت تأثیر قرار دهند و والاترین برکات را برای آن به همراه داشته باشند. اما شناساندن، ترویج و تقویت ارزشهای فرهنگ ایثار و شهادت برای جامعه و بخصوص نسل های کنونی یکی از مهمترین و اساس ترین  وظیفه مسئولین، رسانه های جمعی و نهادهای فرهنگی و اجتماعی می باشد تا درقرن حاضر، در مقابل دشمنان اسلام که  تمام  سعی و تلاش خویش را برای بی اهمیت کردن و کم فروغ تر کردن ارزشهای ایثار و شهادت درمیان

  جوامع به خصوص نسل جوانان به کار بسته اند، بتوانند ارزش و مقام ایثار گران و شهدا را در بین جامع تقویت و ترویج کنند. بنابراین ترویج ، تقویت، تبین و تعریف فرهنگ و ایثار و شهادت مانند دیگر مفاهیم مثل مفاهیم اقتصادی، تربیتی، سیاسی و... امری ضروری و لازم می باشد.

اهمیت این مقاله هم در این است که با روش توصیفی- اسنادی، و با جمع آوری اطلاعات از طریق کتابخانه، مقالات، اینترنت و...،  مفاهیم ایثار و شهادت را تعریف و تبین نموده و ضمن پرداختن به زمینه وعوامل مؤثر بر ترویج و تقویت،  شاخص و موانع فرهنگ ترویج ایثار و شهادت، راهکارهای ارائه شده را بررسی و در نهایت راهکار و پیشنهادهای از جمله تقویت و تشویق نویسندگان و اصحاب قلم در مورد ادبیات دفاع مقدس،  ارزشهای والای اسلام و ایثار و شهادت-تدوین و ثبت خاطرات رزمندگان، ایثار گران و جانبازان اسلام و انقلاب- تقویت و تثبیت فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه و توسل به فرهنگ غنی اسلامی-   ایجاد شبکه های سراسری در سازمان صدا و سیما تحت عنوان شبکه ایثار و شهادت-راه اندازی مراکز تحقیقاتی و پژوهشی جهت استفاده جوانان و خانواده های آنان از آن.-تشکیل انجمن های علمی و فرهنگی با یاری بانوان و زنان نخبه و فرهیخته-گذاشتن یک یا دو واحد درسی در دانشگاهها و مدارس تحت عنوان پاداش، اجر و ارزشهای ایثارگران، شهدا و جانبازان.- رعایت اصول روانشناختی و تربیتی در معرفی اسوه های ایاثر و شهادت و.....را برای ترویج و توقیت فرهنگ ایثار و شهادت در بین جامعه ارائه نموده است، و در آخر به این نتیجه رسیده شده است که با گسترش فرهنگ جهاد و شهادت طلبی است که لرزه بر اندام دشمنان می‌افتد و آنان را از نفوذ در دژهای اسلام نا امید می‌کند. پس تنها با گسترش و رواج فرهنگ جهاد و شهادت است که استقرار عدل جهانی را به دنبال خواهد داشت و فاصله گرفتن از این فرهنگ یعنی ذلت و ضلالت جوامع و دور ماندن از قافله نور و هدایت. در شرایط کنونی و تلاش دشمنان اسلام جهت کم فروغ کردن و بی اهمیت نمودن ارزشهای ایثار گری و شهادت، در بین جامعه بخصوص در بین جوانان، و همچنین تضعیف روحیه ایثار گری در بین جامعه بویژه نسل کنونی، از طریق رسانه های جمعی پیشرفته، سوق دادن جوانان به مادیگری و راحت طلبی و لبی میل کردن آنان به آخرت، ترویج و تقویت فرهنگ و شهادت، و درونی کردن آن در بین قشر جامعه، تبین و تشریح ارزشهای ایثار گری و شهادت امری لازم و ضروری به نظر می رسد.

کلید واژه: فرهنگ، ایثار، شهادت، تقویت، ترویج، راهکار

مقدمه

فرهنگ ایثار وشهادت از برترین ارزشهای معنوی فرهنگ اسلامی است که درتثبیت استقلال کشور وهویت دینی و ملی آنان نقشی بی بدیل دارد. ایثارمقام انسانی فوق العاده باشکوهی است که اسلام آن را ستوده وآن را درآیات و روایات متعددی بیان کرده است .الَّذین آمنُوا وهاجروا و جاهدوا فی سبیلِ اللهِ بِاَموالهِمِ و اَنفُسهِم اعظَم درجةً عند اللهِ و اولئک هم الفائزونَ (توبه/2 و 3(

جهان کنونی با بحرانی عظیم تحت عنوان بحران ارزشها مواجه شده است. بحرانی که بواسطه دور ماندن از ارزش‏های بشری، الهی و دینی پدید آمده است. به همین جهت یکی از دغدغه‏های مهم متفکران بشردوست در دنیای جدید، ترویج ارزش‏های انسانی بخصوص ایثار و شهادت  در عرصه دنیای کنونی می‏باشد. یکی از ارزش‏های مهم بشری که از دیرباز مورد توجه ادیان و ملل مختلف قرار گرفته است، ایثار و شهادت می‏باشد. این موضوع در سطح وسیع در ادبیات و تاریخ و فرهنگ ما دیده می‏شود. و دفاع مقدس با بروز جنگ تحمیلی از سوی دشمنان اسلام، منجر به رواج مفاهیم ارزشی از قبیل فرهنگ ایثار و شهادت در میان مردم بویژه نوجوانان و جوانان شد. یکی از ویژگی‏های بارز و منحصر بفرد انقلاب اسلامی در بعد معنوی و فرهنگی که موجب بالندگی انقلاب و نهضت جهانی اسلام در سراسر دنیا گردید ترویج  وتقویت فرهنگ ایثار و شهادت بود

ثبات انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران مدیون ایثارگری و شهادت طلبی کسانی است که با بهره گیری از فرهنگ غنی ایثار و شهادت در راه مکتب و میهن خود ایثار نموده و به درجه رفیع شهادت نایل آمده اند. لذا ترویج فرهنگ ایثار و شهادت نه تنها یک وظیفه دینی است بلکه با امنیت ملی کشور گره خورده است . به و یژه آن که پس از گذشت سی سال از عمر با برکت انقلاب اسلامی، اکنون جمعیت عمده کشور را کودکان، نوجوانان و جوانانی تشکیل می دهند که به عنوان نسل سوم انقلاب، بیش از پیش ضرورت دارد تا با میراث ارزش های به جای مانده از شهدا، جانبازان و آزادگان آشنا گردند. البته این ضرورت دو چندان می نماید هنگامی که درمی یابیم دشمنان اسلام و انقلاب با تهاجم فرهنگی و در عرصه جنگ نرم هر روز سعی دارند به ترفندی جوانان ما را از باورهای ارزشی خود دور سازند، آنان را بی هویت کنند و دنبال رو فرهنگ غرب نمایند. همچنان که امروزه کشورهای غربی و دشمنان اسلام که ظرفیت و توان دیدن الگو قرار دادن  ایثارگران، جانبازان و شهداء از طرف جوانان و نوجوانان را ندارند و با استفاده از وسایل ارتباطی پیشرفته سعی در بی اهمیت جلوه دادن ارزشهای شهداء و ایثارگران و جانبازان را دارند بنابراین کاملاً منطقی به نظر می رسد که ترویج و تقویت  فرهنگ ایثار و شهادت،  یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و ارائه راهکارهای تقویت و ترویج فرهنگ و ایثار و شهادت، تبین و تشریح ارزشهای ایثارگری و شهداء برای اقشار جامعه بخصوص جوانان و نوجوانان، لازم و  ضروری به نظر می رسد. در این مقاله به دنبال این سئوال هستیم که فرهنگ ایثار و شهادت چیست؟ آیا برای تثبیت و تحکیم ارزشهای فرهنگ و ایثار و شهادت تحقیقات لازم و ضروری صورت پذیرفته است؟ مقام و ارزش ایثارگران و شهدا چیست؟ چه راهکار و راهبردی را می توان برای تقویت و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین جامعه بخصوص جوانان به کار گرفت؟ آیا برای ارزشمند جلوه دادن فرهنگ ایثار و شهادت در بین جوانان کاری از طرف مسئولین کشور صورت پذیرفته است؟  و هداف از نگارش این مقاله، تبین و تعریف فرهنگ ایثار و شهادت، ارزشمند جلوه دادن فرهنگ و ایثار در میان جامعه بخصوص جوانان، تقویت و ترویج فرهنگ وایثار و در نهایت ارائه راهگارها و پیشنهادهای ارزشمند و مفید برای تقویت و ترویج فرهنگ و ایثاز و شهادت می باشد که با روش توصیفی – اسنادی و جمع آوری اطلاعات از طریق کتابخانه، اینترنت، مجله و فصلنامه ها، مقاله های مرتبط و مطالب مرتبط با موضوع  و... به تبین و تشریح این موضوع پرداخته است.

در ارتباط با  این موضوع پژوهش و  تحقیقات ارزشمندی و مفییدی صورت پذیرفته است که از جمله پسندیده( 1387)" در بررسی میزان تأثیرگذاری گنجینه شهداء در تغییر نگرش دانش آموزان سوم راهنمایی و دوره متوسطه تهران"، به این نتیجه رسیده که بازدید از گنجینه شهداء بر نگرش نظری پسران تأثیر بیشتری داشته است. معدنی (1376)، درتحقیقی با عنوان "مقدمه ای بر مفهوم شهادت و شیوه های ترویج آن، معتقد است که ترویج غیر رسمی فرهنگ شهادت به جای شکل رسمی و حکومتی آن، تشویق داوطلبانه تشویق دانش آموزان، دانشجویان و دانشگاهها در انجام تحقیق پیرامون شهادت از اساسی ترین راهکاهکار تقویت و ترویج ایثار و شهادت است. همچنین سوری(1381) در تحقیقی با عنوان « بررسی عوامل تأثیر گذار ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه» ،  راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت را چنین بیان نموده است: از نظر کارکنان مرد و زن بنیاد شهید و امور ایثار گران شهر اهواز، پخش وصیت نامه های شهیدان، ساخت و پخش سریال های زندگی شهیدان، بازدید از مزار شهداء، نام گذاری خیابانها و میدانها به نام شهداء، شناسایی ویژگی های شخصیتی شهداء از طریق انجام تحقیقات در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، مؤثر است. سبحانی (1387)، در تحقیقی  با عنوان" راهکارهای تقویت ایثار و شهادت در بین داشن آموزان" رعایت اصول روانشاختی و تربیتی، و بررسی و توضیح دیدگاههای امام خمینی (ره)، را به عنوان راه تقویت ایثار و شهادت در بین دانش آموزان بیان نموده است.همچنین وی در تحقیقی دیگر مسئولین کشور را برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین جوانان و نوجوانان از طریق رسانه های جمعی، فرهنگی و  اماکن عمومی مثل مسجد، به تلاش بیشتر خواستار شده است.

در این مقاله معنا و مفهوم ترویج، تعریف فرهنگ و ایثار و شهادت، ارتباط بین ایثار و شهادت-  ایدئولوژی، و شاخص ها، فضیلت های ایثار و شهادت- زمینه ها و عوامل - موانع و راهکارهای مؤثر برترویج و تقویت فرهنگ  ایثارو شهادت و در آخر پیشنهادهای مؤثر و مفید ارائه  و مورد  تبین و تشریح خواهد شد.

معنا و مفهوم ترویج

ترویج در لغت به معنی رایج کردن، متداول کردن، روان کردن است . ترویج، نوعی ترغیب در جهت توسعه منابع انسانی است (انوری، 1381). ترویج به طور کلی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم و یا به شکل رو در رو یا غیر حضوری انجام می پذیرد . ترویج حضوری همچون سخنرانیها، برگزاری همایشها، کنفرانس ها، کنگره ها و روضه خوانی- ها، ترویجی هستند که مروج و مخاطب رو در رو با هم مواجه می شوند و پیام و مفهوم ارائه شده بی واسطه به سمع و نظر مخاطب می رسد و بازخورد و بازتاب این پیام قابل مشاهده است. اما در ترویج غیر حضوری مروج، پیام و مفهوم خود را در قالب رسانه ای به سمع و نظر مخاطب می رساند. همچون کتاب، نمایشنامه، فیلم،تله تئاتر، رادیو، تلویزیون، روزنامه . در این گونه ترویج، پیام که به شکل غیر مستقیم به مخاطب انتقال می یابد، امکان اینکه بازتاب هم زمان نظرات و احساسات مخاطبان و مروجین برسد، وجود ندارد (نورانی،1388 )

تعریف فرهنگ

تعریف روشن ومورد تواقفی در مورد فرهنگ وجود ندارد .به طور کلی می توان گفت که فرهنگ مجموعه ای پیچیده از علوم، دانش ها، هنرها، افکار، اعتقادات ، آداب، سنن وقوانین اجتماعی و مقررات هستند که برجامعه حاکم است ومورد پذیرش اعضای آن می باشد(قهرمانی ،ص 31 و رک بیرو،  ،ص 77) . بنابراین فرهنگ عبارت است ازمجموعه ویژگی های، معنوی، فکری واحساسی متمایزی که مختص یک جامعه یا گروه اجتماعی است(همان) . اما یکی از معروف ترین این تعاریف، تعریف تایلوراست. ازنظراو فرهنگ عبارت است از مجموعه درهم تنیدهای ازارزشها،هنجارها، آداب و رسوم، اخلاقیات، قانون وهر آنچه که انسان به عنوان عضوی از جامعه کسب می کند (به نقل از آشوری،1386) به عبارت دیگر، فرهنگ فعل و انفعالاتی است که مبتنی بر فطرت در روان انسان صورت می گیرد (شهرویی؛ به نقل ازمطهری،1386)

مفهوم ایثار و شهادت

واژه شهید  به معنای شاهد،  گواه و کشته شده در راه خدا آمده است. شهید  از ریشه  شهد در لغت عرب با مشتقات  متعدد در اصل معنی  حاضر بودن در یک محل (نقطه مقابل غایب بودن) است. همچنین  به  معنی کسی که چیزی  را با چشم خود دیده  و کسی که آنچه را  دیده بیان می کند  آمده است.  در قرآن کریم  45 مرتبه  به معنای حضور در یک محل، گواهی  و علم به چیزی، اقرار و اعتراف،  مشاهده و دیدار، به دست آمدن و حاصل شدن چیزی  و آماده به خدمت  بودن آمده است.

شهادت یعنی کشته شدن در راه خدا، آ ن که به شهادت دست یافته و در راه خدا کشته شده است (انوری، 1381) شهادت مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس است . عملی آگاهانه و اختیاری است و شهیدان شمع محفل بشریت هستند (مطهری، 1376) شهادت بالاترین و آخرین مرحله از خود گذشتگی و ایثار است. جان را در کف خود قرار دادن و در راه هدف متعالی فدا نمودن است و جوهره آن عاشق، مختار، با اراده و هدف مند بودن است. صفات متجلی در شهدا نترسیدن از مرگ، شفقت، آزاد منشی، ایمان و پرهیز ازشهوت طلبی، ثبات قدم و صداقت در عمل می باشد (اسفندیاری، 1380 )

ایثار، که یک واژه عام است، در همه مکتب ها و فرهنگ ها وجود دارد، ولی در اسلام مفهوم آن از یک برتری خاصی برخوردار است و هر تلاش، فداکاری، بخشش و جایگزینی را ایثار نمی گویند، بلکه ایثار در اسلام، دارای پیش زمینه ای چون اخلاص در راه خدا بودن دارد.

ایثار به معنای بذل، گذشت کردن از حق خود برای دیگران، نفع دیگری یا دیگران را بر خود ترجیح دادن است (انوری، 1381) همچنین به معنای غرض دیگران را بر خود مقدم داشتن، برگزیدن و منفعت غیر را بر خود مقدم داشتن که کمال درجه سخاوت است، بکار رفته است (دهخدا، 1352) . ایثار در لغت به معنی «برگزیدن، عطاکردن، غرض دیگران بر غرض خویش مقدم داشتن، منفعت غیر را بر مصلحت خود مقدم داشتن» ((  دهخدا  ،ص3166) و شهادت یعنی «مجموعه باورها، آگاهی ها، آداب و اعتقادات و اعمالی که موجب وصول انسان به عالی ترین درجه کمال، یعنی مرگ آگاهانه در راه خدا می شود.» (معدنی، ص29)

کلمه ایثار باب افعال از ماده « آثر یوثر» به معنای او را بر خود برگزید و برتری داد(جر، ،ص56   (این کلمه، معنای بذل وبخشش، ترجیح دادن بعضی بربعضی دیگر، گذشت کردن از حق خود برای دیگران (  دهخدا،  ،ص3166) علامه مهدی نراقی در جامع السعادات می فرماید:

برترین درجات جود وسخاء ایثار است وآن عبارت است از جود وبخشش مال با وجود نیازواحتیاج به آن. خدای سبحان درمدح اهل ایثارمی فرماید: »ویؤِثرُونَ علی اَنفُسهِم ولَو کانَ بِهِم خَصاصه « (حشر/9) وآنان را بر خود مرجح می دارند اگر چه خود نیازمند باشند و رسول خدا(ص) فرمود:" أَیما امرِء اشتَهی شَهوةَ فَرَد شَهوتَه و آثرَ علی نَفسه غَفرَله ." هر مردی که چیزی را بخواهد وخود را از آن خواهش نگاه دارد ودیگری را بر خود ترجیح دهد آمرزیده می شود".( نراقی،  ،ص163)

بنابراین ایثارگاهی با بذل مال یا کار وتلاش بیشتر انجام می گیرد، ودربعضی موارد ایثار با نثارجان در راه خدا صورت می گیرد که شهادت نام دارد. »ومنَ النّاسِ من یشری نَفسه ابتغاء مرضات اللهِ« . (بقره /207) در میان مردم کسانی هستند که درجستجوی خشنودی خدا ازجان خویش می گذرند. اهل بیت وشیعیان آنها همواره کوشیده اند تا حدامکان از این فضیلت پاسداری کنند

تعریف فرهنگ شهادت

تعاریف متعددی از فرهنگ شهادت آورده شده است. فرهنگ شهادت عبارت است  از «مجموعه آگاهی ها، باورها،  آداب و اعتقادات و اعمالی  که موجب وصل  انسان  به عالی ترین  و  والاترین  درجۀ  کمال،  یعنی مرگ  آگاهانه  در راه خدا می گردد.»  هر گونه آثار باقی مانده از شهدا درباره  شهادت و شهید، سیره، روش و پیام شهیدان  و بالاخره تربت پاک  و مقدس آنان بخشی  از این فرهنگ می باشد؛ فرهنگ شهادت عبارت است از :« تعیین عاشقانه ای که انسان دنیوی  را دز عبور از  حیات مادی به حیات معنوی  لقاءا...می رساند.»(معدنی،ص22 )

تعریف نهایی: فرهنگ شهادت عبارت است از «آثار باقی مانده از شهید، اعم از غیرمادی (معنوی) مثل باورها، اعتقادات، خلقیتات ، رفتارها و اهداف و دیگر وجوه معنوی و الهی شهید که الهام گرفته از قرآن و معصومین(ع) می باشد و آثار مادی آن که عبارتند از تربت پاک شهید، وسایل شخصی، اسامی خیابان ها، مراسم مربوط به شهید، آثار مکتوب و کلاً  هر آن چیزی که قابل مشاهده  و لمس بوده  و یادآور  شهید باشد.»

ارتباط بین ایثار و شهادت با ارزش ها و هنجارهای متعالی

ارزشها(values) بعنوان امری که مورد پذیرش همگان بوده و واقعیت ها و اموری را تشکیل می دهند که مطلوبیت دارند ( وثوقی  ، ص 234 ) و به نوعی اولویت های افراد را مشخص نموده و برای رفتار آنها راهکار ارائه می نمایند آنچنان مهم است که ، مطالعه درباره ی کنش های افراد بدون مراجعه به ارزشهای آنها امری ناقص است و در سطح کلان نیز برنامه ریزی برای امور اجتماعی و سیاسی جامعه با مراجعه به ارزش های آن جامعه محقق می گردد . فلذا اشخاص برای صیانت از ارزشها مبارزه می کنند و برای حفظ آن از بذل مال و جان خود دریغ نمی ورزند . ( شاعری  ، ص 150 ) که با توجه به این تفاسیر می توان گفت که " ایثار و شهادت طلبی " در بسیاری از فرهنگ ها )خصوصاٌ فرهنگ متعالی تشیع( هم خودش یک ارزش است و هم نوعی فدا شدن در راه ارزش های الهی آن فرهنگ بحساب می آید.

ایدئولوژی اسلامی و نقش آن در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

ترویج فرهنگ ایثارو شهادت بدون ایدئولوژی مشروعیت بخش غیرممکن است. و نقش ایدئولوژیها در اشاعه ی آن آنگاه که سخن از نهادینه سازی این فرهنگ می شود بیشتر آشکار می گردد . ایدئولوژی توجیه گر ایثار و شهادت در جامعه ما توجهی به امور دنیوی ندارد و در مقابل زهد اخروی را جایگزین آن ساخته است . مطابق باایدئولوژی اسلامی اوج تجلی رفتار ایثارگرانه جایی است که انسان از عزیزترین کالای خود که جان اوست درگذرد .در ایدئولوژی اسلامی این متعالی ترین مرتبت ایثارگری درسلسله مراتب ایثاراست . (اقبال ، ص 70)

اهم شاخص های ایثار و شهادت در فرهنگ تشیع

عمده ترین شاخصهای شهادت از منظر آیات قرآن و احادیث عبارتند از: ایمان به وحدانیت خداوند واقراربه رسالت رسول اکرم (ص) و التزام عملی بر آن- نیت بعنوان شرط اصلی پذیرش تمام عبادات و اعمال بعنوان انگیزه الهی جهاد د ر راه خدا  -اطاعت از رهبری و تبعیت از مفهوم ولایت فقیه با توجه به روحیه ی فداکارانه . ( ولوی ، ص  11(

فضیلت های ایثار و شهادت در فرهنگ اسلامی

در نگرش اسلامی شهادت در راه خدا از قداست و اهمیت والائی برخوردار بوده و اولیاء خدا و برگزیدگان همواره در طلب آن بوده اند . (فکرت  ،ص 60 ) و این امر آنقدر ارزشمند است که می تواند برای شهید بعنوان متعالی ترین هدف تلقی شود . (جمالی ، ص 1 ) با توجه به اینکه فضیلت های بی شماری را می توان به شهادت و ایثارگری برشمرددر اینجا فقط فهرست واربه تعدادی از این امتیازات اشاره می گرد:   وعده ی بهشت بر طبق آیات قرآن  روایات معصومین - کسب بالاترین نیکی - تقرب در جوار الهی - راحتی و آسودگی روح شهید - استقبال بهشتیان از آنان -  احترام انبیاء نسبت به آنان- شفاعت اطرافیان - شریف ترین مرگ در راه خدا-  خداوند مسئول بازماندگان اوست-  آمرزش گناهان - تماس با فرشتگان هنگام شهادت- پوشیدگی بدن او با لباسهای بهشتی -آسانی مرگ - مردگان در راه خدا زنده اند    معامله ی با خداوند) گوهری  ، ص 171 (در احادیث است که شهادت برترین مرگ است. قطره خون شهید، نزد خدا از بهترین قطرات است.   شهادت مرگی از راه کشته شدن است، که شهید آگاهانه و به خاطر هدف مقدس و به تعبیر قرآن «فی سبیل‌الله» انتخاب می‌کند.

امام خمینی (ره) فرمود: «مرگ سرخ، به مراتب از زندگی سیاه بهتر است و ما امروز به انتظار شهادت نشسته‌ایم، تا فردا فرزندانمان در مقابل کفر جهانی با سرافرازی بایستند.»(صحیفه نور).  از دیدگاه اسلام، شهادت در راه خداوند متعال آن قدر مقام عالی و پراهمیت و زیبایی داشته و دارد که اولیای‌ خداوند، و برگزیدگان او همچون علی بن ابیطالب (ع) و فرزندانشان مانند امام حسین (ع) و امام جعفر صادق (ع) و... آرزوی شهادت در راه خدا را می‌نموده‌اند.(اسوه  ، ص28).

زمینه های مؤثر بر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

به طور کلی هر زمینه دو پدیده ای که بستر خود محوری و خود خواهی را گسترش دهد و توجه به فردیت انسان را فزونی دهد در نقطه مقابل با فرهنگ ایثار و شهادت است. در بررسی همه جانبه عوامل موثر بر ترویج این حوزه به چهار بستر فرهنگی،  اقتصادی، سیاسی و بین المللی بر می خوریم که هر کدام به طور مسقیم و غیر مستقیم زمینه های از خود گذشتگی، ایثار و شهادت را نفی می کند.

1- زمینه های اقتصادی مؤثر بر ترویج ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

حضور پدیده رانت اقتصادی که به نوعی تمایز و تفاوت داشتن شهروندان را تداعی می کند که البته منای فرهنگ از خود گذشتگی و در نظر گرفتن منافع جمع است- عدم امنیت شغلی که سوق دهنده روحیه تملق، چاپلوسی و محافظه کاری زیر دستان است که این خود در آن سوی مرز حریت و آزاد منشی ایثارگران و شهداست- تورم بسیار بالا و و ضعیت معیشتی اسفبار اکثریت جامعه در تقابل با حداقل افرادی که زندگی بسیار مرفه ای دارند.- ارجحیت داریی بر دانایی که این خود موجب تضعیف ارزهای اخلاقی انسانی و فزونی شأن دارایی بر دانایان عرصه را بر سود جویی و خود محوری باز می کند. (شمخانی، 1389)

2- زمینه های فرهنگی موثر بر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

احساس تمایزو تفاوت بین خانواده شهدا و مردم عادی، البته  بیشتراین احساس در زمینه تحصیلات عالیه و اشتغل به چشم می خورد- به رسمیت شناختن برتری فرهنگی رابطه بر ضابطه- بیماری تاریخی، قانون گریزی-  حضور فرهنگ ریا و تملق که در واقع در راستای حفظ مطامع فردی است-  عادی شدن ساسی کاری و قومیت مداری.(همان منبع).

3- زمینه های سیاسی موثر بر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت: سیاست بی اخلاقی، خویشاوند سالاری به جای شایسته سالاری

4- زمینه های بین المللی  موثر بر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

جهانی شدن: فرایند جهانی شدن تمام جنبه های زندگی فردی، اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد و کشمکش های اقتصادی و مادی گری و منفعت گرای جای روحیه ایثار و شهادت را گرفته و کم فروغ می کند.

گسترش رساتنه های ارتباطی: گسترش ماهواره و شبکه های اطلاع رسانی و ارتباطی، به سرعت تغییر و تحول فرهنگ و همچنین تغییر ارزشهای اجتماعی را دگرگون کرده و به دنبال آن شک و تردید مفاهیم و فلسفه  وجودی ایثار و شهادت در بین مردم را رواج داده و اهمیت و ارزش آن را کم رنگ تر می کند

عوامل مؤثر بر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

1- نماز: یکی از مهمترین خاستگاههای نهایی و معراج شهادت، نماز است. پس ترویج نماز در جامعه ایجاد مهمترین مقوم و زیربنای فرهنگ ایثار و شهادت است. طبق آیه« الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه» اقامه نماز اولین کاری است که جامعه اسلامی و حکومت اسلامی و حاکمیت اسلام و هر فردی در هر مقام و مسندی که باشد، باید تلاش کند و در راه آن گام بردارد.(رحیمیان، 1384).

2- مسجد: مسجد بعد از نماز، پایه و بستر و همچنین سنگر و معراج  ایثار و شهادت است.

فرهنگ عاشورا و کربلا: یکی از عوامل مؤثر در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، تقویت فرهنگ عاشورا و کربلا است. که البته این در دست ما نبود و هزار و چهار صد سال است که خدا و حقانیت و حقیقت امام حسین (ع)، کار خودش را در جامعه کرده است. اکنون بیشترین آن را امام حسین (ع) در گردن ما و جامعه دارد. فرهنگ ایثار و شهادت طلبی بیشترین مدیونیت را نسبت به فرهنگ عاشورات و کربلا دارد. ( رحییمان، 1384).

3- اعتقاد به ولایت فقیه: جامعه ولایتی متشکل از افرادی است که بر اساس ارزشهای خود، ولایت و سرپرستی را به صورت آگاهانه از جانب خداوند پذیرفته اند و با پیروی از سرپرستی الهی خود شالوده و اساس جامعه را بر پایه دوستس و محبت و اطاعت از وحی بنا می کند. (سبحانی فرد، 1389)

4-  نظام آموزش و پرورش در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

نظام آموزش و پرورش یکی از اصلی‏ترین حوزه‏های فعالیتی سازمان بسیج مستضعفین می باشد. تعمیق معنویت و توسعه آن و نیز ترویج فرهنگ ایثار وشهادت را می توان در این نظام گسترش داد. مرور تاریخ اسلام، همواره تداعی کنندة نام شهیدان و ایثارگران ثابت قدم بوده است. نام آورانی که اگر ایثارگری ها و شهادت طلبی‏های آنها نبود، شاید دعوت اسلام در نطفه خفه شده و هیچگاه به گوش جهانیان نمی‏رسید. نتیجه گیری تعمق و تأمل در مفهوم ارایه شده از شهادت، حکایت از آن دارد که به موازات رشد و گسترش این فرهنگ، می‏توان امیدوار بود که بسیاری از معضلات ونابهنجاری‏ها در جامعه رو به کاهش خواهد رفت. (پژوهشکده تحقیقات اسلامی) بایستی اذعان داشت حتی اگر اکثریت نسل‏های جدید و جوان با فرهنگ شهادت پرورش نیافته و تنها قلیلی از آنها بر مبنای این فرهنگ شکل گیرند، همین اقلیت نیز می تواند همچون اهرم کنترل عمل کرده و از همه گیر شدن ظلم و فساد جلوگیری نمایند. این واقعیتی است که تجارب مسلمانان در طول تاریخ اسلام آنرا نشان می دهد. بدین معنی که اجرایی کردن هر یک از موارد مستلزم انجام مطالعات و تحقیقات عمیق تر و جزئی تر می باشد. بنابراین با توجه به مفهوم پردازی شهادت و موارد ذیل به عنوان بسترهای اصلی پرورش فرهنگ ایثار و شهادت در نظام آموزش و پرورش پیشنهاد می کند: تدوین برنامه درسی مبتنی بر مؤلفه‏های فرهنگ شهادت در مقاطع گوناگون تحصیلی؛ بررسی اثرات مخرب برنامه درسی پنهان از جنبه فرهنگ شهادت و ایثار؛ چگونگی استفاده از زبان هنری در پرورش فرهنگ شهادت؛ شناسایی شیوه‏های ارزشیابی مبتنی بر مؤلفه‏های بنیادین شهادت (حق گروی، حق جویی و عدالت خواهی)؛ شناسایی فرصت‏های یادگیری مناسب از جنبه فرهنگ شهادت و ایثار (همان منبع). از سوی دیگر در نقطه مقابل برخی از شاخص‏ترین عواملی که موجب تضعیف وکم رنگ شدن فرهنگ ایثار و شهادت در حوزه نظام آموزش و پرورش شده‏اند شامل: نقص در کتاب‏های درسی، نقص در محیط آموزشی، و بی توجهی برخی از کادر آموزشی می باشد

5- رسانه های جمعی: نقش رسانه ها و ابزارهای ارتباطی در ساخت و تشکیل فرهنگ ها در قرن حاضر بیش از پیش توجه نظریه پردازان و اندیشمندان حوزه فرهنگ را به خود جلب کرده است. «هارولد لاسول» برای رسانه ها، وظایف و کارکردهایی را بر می شمرد و معتقد است که این کارکردها باید در خدمت اهداف جمع و جامعه باشد. وی ایجاد هم بستگی بین اجزای گوناگون جامعه را در پاسخ به محیطی که در آن انتقال میراث فرهنگی از نسلی به نسل دیگر صورت می گیرد، وظیفه اصلی ارتباط جمعی و گروهی تلقی می کند.( نورانی، 1387)

بی­تردید صدا و سیما، روزنامه­ها، مجلات و سایت­های اینترنتی به خاطر فراوانی مخاطبان و گستره­ی موسیع دریافت کنندگان پیام­هایشان تأثیری فراگیر برابعاد مختلف فرهنگ جامعه و شکل­گیری باورها و شخصیت افراد به جای خواهند گذاشت؛ از این رو برنامه­ریزی هدفمند و مدیریت متعهدانه و استفاده از همه­ی ظریفیت­های علمی و هنری و امکانان سخت افزاری و نرم­افزاری این رسانه­ها در راه ترویج و گسترش فرهنگ شهادت طلبی و فداکاری، می­تواند نقش بسزایی در نهادینه شدن این فرهنگ در طیف وسیعی از افراد و خانواده­ها ایفا نمایند. به نظر می­رسد چنانچه وسایل ارتباط جمعی کشور به گونه­ای هماهنگ اقدامات زیر را به صورتی سنجیده، عالمانه و هنرمندانه انجام دهند تا حد زیادی به وظیفه خود در زمینه­ی پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه عمل کرده و فضای مناسب را در سطح اجتماع ایجاد خواهند نمود. در اینجا مخصری از وظایف رسانه جمعی اشاره خواهیم کرد:

5-1- تبیین قدسی بودن آرمان­های دینی

بدیهی است که هر قدر اهداف و آرمان­های یک ملت با عظمت­تر و ارزشمندتر باشد، ایستادگی­ها و فداکاری­های بیشتری نیز به خاطر آن صورت خواهد گرفت. نگاهی عمیق به آموزه­های دینی اسلام و بازخوانی همراه با تدبر آیات قرآنی و توجه به سخنان معصومین (علیهم­السلام) به خوبی ما را در اثبات این ادعا یاری و راهنمایی خواهد کرد.

قرآن مجید به عنوان کتاب آسمانی و قانون زندگانی همواره مبارزه و جهاد در راه خدا را وظیفه­ای بسیار والا که هدف آن رهایی آدمیان از بندگی یکدیگر و رساندن آنها به بندگی خدا و سعادت دنیا و آخرت است معرفی کرده و شهادت در راه حق را عین زندگی و برخورداری از نعمات الهی می­داند (سبحانی نژاد1389) و پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص) شهید شدن در راه پروردگار را بالاترین فیض و ارزش برمی­شمارد (غرویان، 1382: 695) و علی(ع) جهاد را دری از درهای بهشت نامیده که حضرت دوست آن را برای اولیاء خاص خود گشوده است. (نهج­البلاغه، خطبه 29). استاد شهید آیت­الله مطهری(ره) در مورد تأثیر مقدس جلوه کردن اهداف بر ایثارگری و فداکاری در راه آنها می­فرماید:

«تقدس بخشیدن یک جهان بینی به هدف­­های مکتب، سبب می­گردد که افراد به سهولت در راه هدف­های مکتب فداکاری و از خودگذشتگی به خرج دهند. تا یک مکتب نتواند به هدف­های خود تقدمی بخشد و در افراد، حس پرستش، فداکاری و گذشت نسبت به هدف­های مکتب به وجود نیاورد، آن مکتب ضمانت اجرایی ندارد.» (مکارم شیرازی، 1379: 99).

5-2- برانگیختن احساس مسؤولیت و تعهد دینی در مخاطبان یکی دیگر از نقش­ها و وظایف رسانه­های گروهی دمیدن روح تعهد و مسؤولیت نسبت به دین و میهن و ارزش­های والای انسانی اسلام در اقشار مختلف جامعه است. آیات و روایات در بردارنده­ی موضوع «امر به معروف و نهی از منکر» (فیض حضور ولایت، 1380: 29) و «مسؤولیت همگانی مسلمین» (آل عمران / 199) در برابر جامعه­ی اسلامی و حتی نسبت جامعه­ی بشری از جمله نرم­افزارهای لازم برای برانگیختن حس تعهد و مسؤولیت در جامعه است که صدا و سیمای بشری از جمله نرم افزارهای لازم برای برانگیختن حس تعهد و مسؤولیت در جامعه است که صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و دیگر رسانه­های جمعی می­توانند با تبیین عالمانه و جذاب آنها زمینه ایثارگری و از جان گذشتگی مردم را برای عملی ساختن آنها فراهم سازند.

در همین راستا است که امام خمینی(ره) در دوران جنگ تحمیلی چنین می­فرمودند:«چه سپاه پاسداران و چه سایر قوای انتظامی و نظامی و غیر انتظامی و چه سایر ملت همه توجه داشته باشند که ما وظیفه داریم که این اسلامی که به ما رسیده حفظش کنیم، تا آن فرد آخری که خدای نخواسته کشته می­شود موظف است برای حفظ اسلام، برای دفاع از ملت، دفاع از کیان اسلامی، دفاع از کشور اسلامی تا آخر، زن و مرد، بچه و بزرگ مکلفند که دفاع کنند.»

5-3- تبیین مفهومی و مصداقی رابطه­ی ایمان و ایثار

از جمله اقداماتی که صدا و سیما و دیگر رسانه­های عمومی توان اجراء گسترده­ی آن را داشته و در پناه آن گستره و عمق فرهنگ شهادت و ایثار بیش از پیش فزونی می­یابد تشریح مستدل و سمتند رابطه­ی ایمان دینی و ایثارگری است که هرگز نباید شانه از زیر بار آن خالی نمایند. هر مسلمانی می­داند که جهاد اسلامی بدون قید «فی­سبیل­الله» مفهومی ندارد و برای خدایی شدن جنگ و دفاع باید ایمان و باور دینی مجاهدان تقویت گردد.

رسانه­های جمعی به ویژه صدا و سیما که بیشترین مخاطب را به خویش اختصاص داده است به دو طریق می­توانند به این هدف دست یابند: نخست اینکه از همه­ی توان و امکانات خویش برای تشریح منطقی و جذاب رابطه­ی ایمان و فداکاری بهره بگیرند و از سخنان و بیانات اندیشمندان و صاحب نظران بزرگی همچون امام راحل (ره)، مقام معظم رهبری و اساتید حوزه و دانشگاه استفاده نموده و در قالب سخنرانی­های کوتاه، مصاحبه، میزگرد، پرسش و پاسخ و زیرنویس­های زیبا و تأثیرگذار به مخاطبان خود عرصه بدارند و دوم اینکه با پخش مستنداتی از دوران دفاع مقدس و نیز بازسازی صحنه­های تاریخی از واقعیت­های پر افتخار گذشته، کارامدی فوق­العاده­ی ایمان را در میدان­های ایثار و فداکاری به نمایش بگذارند.

5-4- ارایه تصویری منطقی و واقع­گرایانه از الگوهای ایثار و شهادت

تاریخ پرافتخار دین مبین اسلام و مذهب سرافراز تشیع مالامال از اسوه­های فداکاری و از جان گذشتگی در راه آرمان­های الهی و انسانی می­باشد که معرفی خالی از خرافه­ی آنها نقش بسزایی در عمق بخشی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه­ی اسلامی خواهد داشت. صدا و سیما و دیگر ابزارهای ارتباط جمعی چنانچه بخواهند از این استعدادهای نهفته­ی دینی در پدیدآیی و توسعه فرهنگ شهادت طلبی و فداکاری استفاده نمایند لازم است نکات زیر را مورد توجه و دقت قرار دهند:

6- مراکز آموزشی فرهنگ ایثار و شهادت

امروزه دیگر تجربیات و آموخته­های علمی و تربیتی افراد محدود به خانواده و اطرافیان آنها نمی­باشد، بلکه علاوه بر آنان مراکز آموزشی مختلف از کودکستانها گرفته تا دانشگاه­ها نیز در این میدان تأثیر جدی داشته و نقش بسیار مهمی ایفا می­نمایند. به همین دلیل چنانچه جامعه­ای حاکمیت جو ایثار و شهادت بر فضای فرهنگی کشور را مهم می­داند باید نظام آموزشی خود را به گونه­ای سازمان دهی کند که خروجی هزینه­ها و تلاش­های انجام شده در آن، جوانان خود ساخته و با هویتی باشد که به خوبی فرهنگ و تاریخ خویش را شناخته و به نیکی آماده­ی کوشش و فداکاری در راه آن بوده و تا پای جان از آن دفاع نمایند. (صحیفه نور).

عمده ترین موانع باز دارنده ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه

یکی از بخش های فرهنگ غنی و ناب اسلام ، فرهنگ ایثار و شهادت می باشد  که شناخت صحیح و کافی درباره ی ابعاد گوناگون آن و اشاعه ی آن ، » در سطح جامعه علاوه بر شرایط و فضای مناسب فردی و اجتماعی نیازمند شناسائی و رفع "اصلی ترین موانع و عوامل باز دارنده" دراین ارتباط است که در این مجال ، فهرست واربه عمده ترین آنها اشاره می گردد تا بدین طریق بستر مناسبی جهت ترویج این فرهنگ در جامعه ایجاد گردد .

1- عدم شناخت صحیح و کافی نسل های جدید از فرهنگ ایثار و شهادت بواسطه ی ایجاد شکاف بین نسل جوان با نسل شهداء و ایثار گران که منشأبخشی از مشکلات بوده و عدم پاسخگویی به شبهات فکری ایجاد شده برای نسل جوان در این زمینه.

2- تهاجم فرهنگی دشمنان خارجی و داخلی در قالب تبلیغات سوء رسانه ای و جنگ نرم نسبت به عناصر اصیل فرهنگ اسلامی از جمله فرهنگ ایثار و شهادت و کمرنگ ساختن پیامدهای مثبت آن برای جامعه.

3-  وجود دغدغه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی در سطح جامعه و اولویت منافع فردی بر مصالح همگانی که منجر به تضعیف باورهای فرهنگی - اسلامی ( روحیه ی ایثار و شهادت طلبی ) در نزد اقشار مختلف جامعه می شود

.
4- نبود ارتباط کافی خانواده ها با سازمان های فرهنگی و مذهبی از جمله ؛ بنیاد شهید و امور ایثارگران و همینطور روابط اندک این مراکز با نهادهای علمی و پژوهشی خصوصاً دانشگاه ها و بالعکس و کمبود محسوس فعالیت های پژوهشی در این حوزه. navidehshahed.com

5 - ضعف در ساختار و محتوای سازمان ها و نهادهای مذهبی و فرهنگی مرتبط با امور ایثارگران و شهداء از قبیل ؛ ضعف در مدیریت ، برنامه ریزی ، کنترل ، نظارت ، آموزش ، تبلیغ و غیره و د همین رابطه وجود موازی کاری های متعدد که با اتلاف انرژی و منبع مادی و انسانی و نیز وجود بوروکراسی بی مورد در بین نهادهای مذکور به جهت تسلط برخی از افراد کم صلاحیت بر این مراکز که مانع بزرگی بر سر رسیدن به اهداف مورد نظر است .

6-  نهادینه شدن برخی رفتارهای غلط و افکار نادرست در اذهان بسیاری از مردم بخاطر عدم تبیین صحیح از فرهنگ ایثار و شهادت و نیز بر خوردهای تند و غلط در این ارتباط که موجب جبهه گیری می گردد(همان)

7 - برخورد سلبی و غیر تربیتی با جوانان و عدم استفاده از زبان مناسب و ضعف در معرفی الگوهای عملی به آنان و کم توجهی به نقش سازنده ی آن ها به همراه محکم نبودن پایه های فکری و عدم درک صحیح از این مقوله ها

.
8- و نهایتاً، عدم توجه به اولویت بندی ها، مقتضیات زمانی و عدم شناخت کافی از این موانع و راههای مقابله با آن .

فلذا پر واضح است تا زمانی که این موانع و چالش ها مرتفع نگردند ، هرگز نمی توان انتظار داشت ایثار و شهادت در جامعه اسلامی بطور کامل و صحیح اشاعه یابد .و این نیازمند بینش و تحلیلی جامعه شناختی و الهیاتی است.

موثرترین راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت درجامعه

فرهنگ متعالی » ایثار و شهادت « با اندیشه ها ، الگوهای اخلاقی و رفتاری منبعث از قرآن ، روایات و احادیث نیاز به یک شرایط و فضای مناسبی دارد تا مورد تأمل و شناخت صحیح تمامی اقشار مردم در سطوح مختلف جامعه قرار گیرد و با اقبال حداکثری روبرو گردد . فلذا کار بست راهکارها و پیشنهاداتی که به عمده ترین آنها در ذیل اشاره می گردد گام بلندی در ایجاد فضای مطلوب و اشاعه ی این فرهنگ ناب در سطح جامعه خواهد بود

1-   فرهنگ سازی و ارتقاء سطح آگاهی ها و باورهای دینی مردم در طول سال از طریق رسانه ها، بویژه صدا و سیما ، سازمان های مسئول و متولی امور دینی ، مذهبی و فرهنگی ، خانواده ها و نهاد های آموزشی چرا که اطلاع و آگاهی از هر چیزی زمینه ساز کشش به سمت آن بوده و بدیهی است وقتی در مورد پدیده ای فاقد آگاهی باشیم نسبت به آن هیچ انگیزه و گرایشی نداشته باشیم، و این آگاهی بخشی هم برای تقویت رفتار مشارکتی مردم در این موضوع ، هم برای اطلاع از حقوق فردی و اجتماعی ) مسئولیت پذیری( نسبت به آن هم آشنایی با تهدیدات دشمنان در آن حوزه ق طعاً کارساز و مؤثر است

2-   ایجاد ارتباط و تعامل متقابل از سوی سازمان بنیاد شهید وامور ایثارگران با جوانان بویژه جوانان دانشگاهی و مدرسه ای و نیز برگزاری نشست های مشترک و تخصصی دوره ای و حمایت از طریق پژوهش های علمی و عملیاتی آنان و باز درهمین ارتباط ، ایجاد تعامل سازنده با دیگر نهادهای آموزشی و پژوهشی و استفاده از ایده های متخصصان و صاحب نظران حوزه ی دین

3-   معرفی شهداء و ایثارگران بعنوان الگوهای راستین برای جوانان، به این ترتیب که ؛ اگر بخواهیم درباره ی مصادیق ایثار ( رزمندگان و جانبازان ) کار کنیم و آنان ر ا به جوانان بشناسانیم باید با ساز و کارهای مناسب از جمله تبلیغات رسانه ای ، اختصاص بخششی از خطبه های نماز جمعه به معرفی آنان ، استفاده از چهره های علمی و فرهنگی مقبول و نافذ در گفتار و عمل برای معرفی آنان ، اختصاص بخشی از محتوای متون درسی به این موارد و غیره ؛ آنان را در معرض نسل جوان قرار داده و با ایجاد یک محیط مناسب برای تماس و معاشرت متقابل می توانیم شاهد شکل گیری زنجیره ای همگون از گروه های مرجع تأثیر گذار و تأثیر پذیر در تعامل با یکدیگر در جهت تعمیق پیوند های عمیق بین امت و الگو های راستین و از آن طریق گسترش فرهنگ اصیل ایثار و شهادت باشیم

4-   برگزاری همایش ها ، کنفرانس ها و مسابقات علمی - پژوهشی در قالب فراخوان آثار در ابعاد مختلف فرهنگ ایثار و شهادت با همکاری بنیاد شهید ، نهادهای فرهنگی و مذهبی، دانشگاهها و مدارس و صدا و سیما که علاوه بر جنبه ی اطلاعاتی و آموزشی داشتن می تواند با تجمع آثار و افکار مشوق طیف وسیعی در جهت اشاعه و زنده نگه داشتن دستاوردهای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی ، شهداء و ایثارگران باشد.

5-   رسانه های جمعی عموماً و صدا و سیما خصوصاً به عنوان مهمترین کانالهای فرهنگ ساز ، که هدایتگری روند کلی فرهنگ جامعه را بر عهده دارند ، می توانند در احیاء ، رونق ، پیرایه زدایی و زمینه سازی هر چه بهتر و بیشتر این فرهنگ متعالی نقش تعیین کننده ای ایفا کنند . تردیدی نیست که رسانه جمعی ، در کنار سایر عوامل همچون خانواده ، محیط های آموزشی ، کانون های مذهبی و سایر بخش های جامعه ، نقش بر جسته ای در انتقال فرهنگ ، جامعه پذیری و تعلیم و تربیت اجتماعی ایفا می کنند . و علاوه بر بازتاب دادن فرهنگ جامعه ، قدرت چشمگیری در راستای شکل دهی به عقاید و باورها ، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی بر عهده دارند. (لازار ، 1380 ،ص 86 )از این رو در جامعه ی اسلامی ما نیز یکی از رسالت های اصلی رسانه ها ، باید نشر فرهنگ ایثار و شهادت و پاسداری از آن باشد.

در این خصوص امام خمینی (ره) با تشریح نقش رسانه های جمعی ، از آنها ( رادیو ، تلویزیون ، مطبوعات ، سینما ، تئاتر و غیره) به عنوان دانشگاه عمومی یاد کرده است که باید در تمام سطح کشور گسترش یابد و تمام مردم را متفکر و مبارز و دینی بار بیاورد .(معاونت پژوهشی مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ،ص 355 ).

چرا که همه ی رسانه ها به تناسب ماهیت ، میزان نفوذ ، ظرفیت امکانات ، نوع پیا م و مخاطب می توانند نقش خویش را متناسب با انتظارات ایفا کنند و گام های مؤثر ی در توسعه فرهنگ و ارزشهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بردارند حال راهکاری که برای اشاعه ی فرهنگ ایثار و شهادت با در نظر گرفتن نقش همه ی این رسانه ها می توان ارائه داد به شرح زیل خواهد بود.

الف) فیلم ها و سریال های تلویزیونی: این رسانه بخاطر فراگیر بودنش می تواند ، از مؤثرترین عوامل بسط فرهنگ ایثار و شهادت باشد ، که این امر مستلزم زمینه های فرهنگی و هنری بالایی است که علاوه بر جنبه های ظاهری باید در آنها به مفاهیم عمیقی همچون ایثار ، شهادت ، دلاوری ، وطن دوستی ، ایمان قوی شهداء و رزمندگان توجه کرد و از هر گونه برخورد سلیقه ای و حزبی اجتناب نمود . همچنین تأمین بودجه ، بکارگیری بازیگران مطرح و متعهد و ایجاد مرکزی جهت ساخت فیلم های سینمایی مرتبط با این موضوع کاملاً می تواند راهگشا باشد.(همان)

ب) تئاتر : به عنوان نمایشی زنده و اجرای آن در مدارس ، دانشگاهها ، ادارات ، کارخانجات ، سایر سازمانهای خصوصی ، مراکز نظامی و حتی در خود تلویزیون ، با هدف نمایش و شناساندن مجاهدت های ایثارگران و شهداء به شکل عینی و ملموس

ج) نشریات و کتب : در این زمینه باید خاطرات ، تجارب و اندیشه ها و وصایا ی شهداء و ایثارگران و رزمندگان با یک حرکت علمی - فرهنگی و با حمایت های معنوی و مالی از آنان در آثار مکتوب درج گردد . البته با یک تعامل سازنده بین نویسندگان این عرصه با خود ایثارگران که دارای تأثیر مطلوبی در این زمینه است . از جمله چاپ و انتشار این آثار گران بها در کتب و نشریات عمومی ، روزنامه ها ، مجلات ، کتب دانشگاهی و مدرسه ای و تولید سایر محصولات فرهنگی مناسب

د) ایجاد یک بانک اطلاعاتی قوی دراین زمینه : برای دسترسی پژوهشگران عرصه ها ی مختلف دفاع مقدس به اطلاعات مورد نیاز از طریق ارائه کلیه ی اطلاعات در آن از قبیل : نام و رمز عملیات ها ، سوابق علمی و پژوهشی شهداء و ایثارگران ، وصایا ، خاطرات ، تاریخ و محل شهادت ، زندگی نامه و سایر آمار مربوط به دفاع مقدس که می تواند بعنوان یک مرکز مهم نشر ارزشها و دستاوردهای شهدا و ایثارگران کاملاً مؤثر باشد

و) و سایر قالب های رایج رسانه ای با محوریت و اولویت اشاعه ی فرهنگ ایثار و شهادت از قبیل : پخش اخبار ، سخنرانی ، میز گرد های کارشناسی ، مصاحبه ، برنامه های مستند ، گزارش های تحلیلی ، کارتون ، زیر نویس های تبلیغاتی و ویدئو کلیپ ها، چاپ و نشر مقالات ، کاریکاتورها، تهیه ی پوستر و موسیقی ، سرودها، نوحه ها ، اشعار و غیره . اما نکته ای که در موفقیت عملی رسانه ها در ترویج این فرهنگ باید به آن توجه داشت ، رعایت عوامل ذیل می باشد ؛ مسئولیت پذیری، گستردگی پوشش و ایجاد ارتباط با گروه های مختلف مردم ، درک وضعیت فرهنگی - اجتماعی جامعه،  توجه به نیازهای مخاطبان و برنامه ریزی دقیق در این راستا ، هماهنگی رسانه ها در عمل ، تنوع در اشکال پیام و مداومت در القای آن ، حذف پارازیت ها و غیره،  اقدامات اجتماعی : به شکل گسترش نمادها و سمبل ها ی دفاع مقدس در قالب:

الف ) توسعه ی نمادها از طریق ساخت یادمان های شهداء در مراکز مهم و اصلی شهر ها و حتی مراکز آموزشی ، بازنگری در تهیه پوسترها ، کتیبه ها و فضاسازی فرهنگی و تبلیغی(دیوار نویسی) در سطح شهرها باهمکاری شهرداریها و حتی در روستاهای پرجمعیت با تکیه بر جنبه های آگاه سازی دینی و معرفتی از شهداء ، حفظ بخشی از آثار بجا مانده از دفاع مقدس ، نامگذاری خیابان ها ، میادین، مدارس و دانشگاهها بنام شهداء و ایثارگران البته با در نظر گرفتن جامعه شناسی و روانشناسی تبلیغات.

ب) ایجاد نمایشگاه و موزه ی دفاع مقدس برای تجمع و ارائه آثار مادی و معنوی بازگو کننده ی صحنه های مختلف از دفاع مقدس که بلحاظ عینی و ملموس بودن می تواند بسیار آموزنده و نتیجه بخش باشد. از قبیل ارائه ی تجهیزات نظامی رزمندگان ، هنر های دستی آنان ، پیشانی بندها ،عکس و پوسترریال دست نوشته ها ، کتب و اشعار ، ساخت ماکت از صحنه های نبرد،نقشه ی عملیات ها و بسیاری موارد دیگر.

6-  فراهم نمودن زمینه اعزام قشرهای مختلفی از مردم خصوصاً جوانان برای بازدید از مناطق عملیاتی کشور در دوران دفاع مقدس در قالب کاروان های راهیان نور و ه مچنین برنامه ریزی برای دیدار با خانواده ی شهداء و ایثارگران برای انتقال تجارب و تحکیم پیوندهای دو سویه با همکاری بنیاد شهید ، بنیاد حفظ آثار ونشر ارزشهای دفاع مقدس ، مدارس ، دانشگاهها و صدا سیما.

7- در عرصه ی ورزشی هم می توان با اقداماتی همچون برگزاری جام ها و مسابقات ورزشی مهم ، تأسیس باشگاه و ورزشگاه با نام شهداء ، ایثارگران و جانبازان و همینطور حمایت های مالی و معنوی از تیم های مختلف ورزشی جانبازان وایثارگران جهت تداوم بخشی به یاد ، نام و ارزش های دفاع مقدس و رزمندگان آن عرصه ها در میادین ورزشی اشاره نمود

8 - تلاش های دیپلماتیک وسیاسی : در راستای نمایاندن مظلومیت ملت ایران و شهداء در جنگ تحمیلی هشت ساله به جهانیان با نقش آفرینی وزارت امور خارجه در این زمینه و یا اتخاذ تدابیری که هر ایرانی در خارج از کشور مبلغ و مروج فرهنگ دفاع مقدس و دلاوری های شهداء و ایثارگران باشد و یا ایجاد بستر مناسب برای حضور خارجیان و مشاهده ی آثار بجا مانده از دفاع مقدس ، مناطق جنگی و دیدار با ایثارگران در جهت توسعه ارزش های دفاع مقدس در خارج از مرزها با همت رایزنان فرهنگی کشور در خارج با ارائه تسهیلات و دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی مطرح

9- با توجه به اهداف جنگ ها و این که برخی از آنها حق طلبانه و در جهت وتأمین شرف و حیثیت افراد بشری هستند .( ادیبی سده ، 1382 ، ص 26 ) پس با این نگرش نمی توان همه ی آنها را نکوهش کرد که جنگ ایران با عراق نیز برای حفظ این آرمان ها و کرامات انسانی بوده است . حال با تبیین صحیح اهداف این جنگ که بوسیله ایثار و جان فشانی رزمندگان ایران در دفاع مقدس حاصل شده است ، زمینه مناسبی برای ترویج این نوع فرهنگ که حافظ آرمان های یک ملت است در بین مردم فراهم می گردد.

10- ایجاد یک سازمان تبلیغاتی کارآمد در مورد دفاع مقدس به شکل متمرکز با برنامه ریزی دقیق ساختاری و محتوایی با استفاده از نیروهای فکری ، هنری و علمی متعهد در این زمینه نیز قابل تأمل است

11- دادن آگاهی و اطلاعات کافی به مردم در زمینه اقدامات و مسئولیتهای نهادهای مرتبط با امور ایثارگران و شهداء : همچون بنیاد شهید و امور ایثارگران ، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس با مشخص نمودن سازوکارهایشان و نقش و اهمیتی که در زمینه ی اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه دارند. (همان)

12 - استفاده ازنیروهای متعهد، با سواد و مسئولیت پذیر که درک صحیحی از زمان و شرایط داشته باشند در سطوح مختلف نهادهای فوق الذکر که قادر باشند با بینش واقع بینانه و مدیریت همه سونگر ، در زمان صلح بخوبی با بستر سازی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت به مقابله با جنگ نرم دشمن بپردازند و با محتمل دانستن هر اتفاقی بتوانند این روحیه و آمادگی را درهر شریطی و هر نسلی حفظ نمایند . وبهترآنست که ترکیب انسانی این نهادها هم شامل ایثارگران ، رزمندگان ، جانبازان ، خانواده های شهداء ، نیروهای متعهد مردمی ، بانوان ، جوانان و از تما می اقشار جامعه باشد

13- گاهی تصور خانواده ها از تربیت فرزندانشان مطابق با فرهنگ ایثار و شهادت طلبی دور از واقعیت می نماید . وآنان گمان می کنند که این نوع پرورش فرزندان مستلزم رعایت هنجارهای بسیاری است که از توان آنها خارج است ، از همین رو کمتر بدان می پردازند در صورتی که چنین نیست وتنها رعایت اصول سفارش شده در متون دینی و تربیتی اهل بیت (ع) و سیره عملی معصومین ، رهنمود های امام (ره) و رهبری عزیز و خود شهداء و ایثارگران می تواند در این مسیر راهگشا باشد . البته در این زمینه باید از هر گونه افراط و تفریط اجتناب نمود و نقش سایر نهادها را هم در نظر گرفت

14- با توجه به اینکه امروزه یکی از دغدغه های اصلی ما در زمینه ی فرهنگ ایثار و شهادت به تأثیر پذیری جوانان از آن مربوط می شود . فلذا شایسته است در این رابطه ، توجه ویژه ای به نسل جوان بشود و با نیاز سنجی و تأمین مطالبات به حق آنان و تدوین برنامه های جامع در خصوص آگاه سازی آنان نسبت به هجمه های فرهنگی دشمنان در این خصوص با راه اندازی پایگاه های اینترنتی و وبلاگ نویسی ، ارتباط دائمی با این نسل برقرار کرده و به پرسشها و شبهات ذهنی آنها پاسخ داده و توصیه های رهبر عزیز را در این زمینه عملیاتی نمود

15- اتخاذ سیاست های تشویقی و انگیزشی در چارچوب اهداف برنامه پنجم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور در زمینه توسعه مشارکت های مردمی در عرصه فرهنگ دینی و به تبع آن فرهنگ ایثار و شهادت با برنامه ریزی و اقدامات لازم با رویکرد بهبود کیفیت فعالیت ها و همچنین توسعه و حمایتهای آموزشی و پژوهشی از زیر ساخت های فکری و مولد فرهنگ اصیل ایثار و شهادت

16- فرهنگ ایثار و شهادت نیز به مثابه سایر فرهنگ ها در طول تاریخ تغییر و تحول می یابد. پس بنابراین باید مواظبت ونگهداری شده و همواره مورد پالایش قرار گیرد تا سنت های غلط وارد آن نشوند و به کارکردهای آن در بستر زمان توجه گردد.

17-  توجه به اولویت بندی ها بر اساس شناسایی نیازها در راستای اشاعه ی این فرهنگ در جامعه

18- شناسائی و معرفی فرصت ها و همینطور تهدیدات و آسیب هائی که فرهنگ ایثار و شهادت طلبی را با خطر مواجه می نماید و رعایت اعتدال در بیان و برخورد با این چالش ها و موانع و همچنین تجلیل از فعالان این عرصه که نقش مؤثری در اشاعه ی این فرهنگ دارند .
19- و در نهایت ً نهادینه و دورنی سازی فرهنگ ایثار و شهادت از ابتدای زندگی هر فرد در فرایند پرورش اجتماعی او به عنوان بخشی از وظایف خانواده ها، نظام آموزشی، نظام ارتباطی و رسانه ای.    بدیهی است بسیاری از این راهکارها و پیشنهادات که به آن ها اشاره شد فقط بخشی از آنها می تواند بوسیله ی ارگانها و سازمان ها ی مرتبط و بخصوص بنیاد شهید و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس،سپاه و تحت نظر ستاد کل نیروهای مسلح به اجرا گذارده شود ، ولی پیچیدگی و تخصصی بودن بسیاری از این راهکارها تنها از عهده یک بنیاد و مرکز خاص بر نمی آید ، بلکه باید از کلیه نیروهای مردمی و مشارکت عمومی بهره گرفت ؛ زیرا حفظ و اشاعه آثار و ارزشهای دفاع مقدس و فرهنگ ایثار و شهادت مانند خود دفاع مقدس و انقلاب اسلامی با مشارکت همگانی میسر است .و بدین منظور باید برای هر یک از دستگاههای ذیربط بر اساس تقسیم کار و تناسب ماموریت،وظایف خاصی را در نظر گرفت.

عرفانی (1388) در تحقیقی با عنوان «تعیین عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه»، به شناسایی عوامل اساسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت پرداخته است. نتایج فرا تحلیلی و پیمایشی این تحقیق نشان داده است که عمده ترین عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه به ترتیب زیل می باشد:

1- استفاده از ابزارهای هنری اعم از فیلم، نمایشنامه، داستان و... 2- عمل کردن مسئولین بر گفتار و کلام خود 3- ابتکار عمل داشتن در شیوه های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت 4- نهادینه کردن ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نهادهایی مثل مدرسه، خانواده و صدا سیما 5- واضح و شفاف نمودن اهداف نهادهای متولی فرهنگ و ایثار و شهادت.

همچنین محمودی( 1388) ، در تحقیق خود راهکارهای تر ویج فرهنگ و ایثار را چنین بیان می نمایند:

تبین دائمی جایگاه دالای ایثار و شهادت در اسلام و مقایسه آن با سایر انواع مرگ ها به منظور شناخت برتری کشته شدن در نوع انتخاب شهداء- تقویت بنیه اعقتادی، اخلاقی و اصول و مبانی تربیت برای والدین نسبت به امر فرهنگ فداکاری و شهادت از طریق برنامه های رسانه ای و صدا سیما و برگزاری مشاوره و .... – اتخاذ تدابیر مناسب جهت جذب، تربیت و به کار گیری نیروی انسانی شایسته نظیر مدیران، معلمین و اساتید معتقد و برجسته در کلیه مراکز اداری و آموزشی- تبین آموزه های دینی در خصوص ضرورت رعایت اصول اخلاقی متناسب با قابلیت ها و ویژگی های فرهنگ ایثار و شهادت و ایجاد تعادل در روابط اجتماعی- ارتقاء سطح آگاهی جوانان در خصوص ارتباطات صریح انسانی و اخلاقی بین آنها -  تبین فلسفه و پیامدهای مثبت فرهنگ اجتماعی، روانی و اخلاقی ایثار و شهادت در عرصه های مختلف زندگی و اثرات منفی عدم رعایت آن در سست گردیدن بنیان جامعه برای آنان. توسعه فرهنگ تفحص و کنکاش و تفکر در مفاهیم دینی و فرهنگ ایثار و شهادت توسط جوانان به منظور پذیرش درونی و قلبی از طریق بر گزاری همایش ها و مسابقات و ....- هماهنگی  و وحدت رویه مستمر و پایدار در برخورد با ناهنجاریهای فرهنگی توسط دستگاههای مختلف در چارچوب قانون- تهیه مقررات لازم برای جلوگیری از واردات اقلام مختلف فرهنگی اعم از مجله، کتاب، فیلم، لباس و... غیر متناسب با فرهنگ ایثار و شهادت- توجه دستگاها و نهادهای فرهنگ ساز به نوع تفکر امروزی به عنوان مؤلفه های نوین و تأثیر گذاری در جهت دهی به نوع نگرش مردم- برگزاری جلسات پرسش و پاسخ درباره بعضی از مسایل و شبهات جدید فرهنگ ایثار و شهادت با حضور کارشناسان فرهیخته و مسلط دینی و اسلامی، نسل جبهه رفته و افراد مؤمن و آگاه و دانشجویان در مراکز آموزش عالی و دانشگاهها- اهتمام جدی نهاد خانواده نسبت به تأمین نیازهای عاطفی و شخصیتی فرزندان و تأثیر آن در شکل گیری هویت دینی و اجتماعی آنها- تبین نقش فرهنگ ایثار و شهادت در تقویت هویت ملی و فرهنگی جوانان و تأثیر آن بر استقلال فرهنگی و سیاسی کشور- تقویت هماهنگی بین دستگاههای ذیربط در برنامه ریزی و تأمین امکانات لازم جهت رفع مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجود در راه ترویج فرهنگ ایثار و شهادت- تبین ریشه های تاریخی و فرهنگی و نشانه های روشن از وجود فرهنگ ایثار، جهاد و شهادت در ادیان الهی و جواهع دارای سابقه تاریخی و تمدن فرهنگ.

پیشنهاد و راهکار

1-     ترویج فرهنگ ایثار و فداکاری بین نسل های انقلاب بخصوص نسل سوم و نسل کنونی

2-     تجهیز اردوهای راهیان نور برای یادآوری خاطره های ایثارگرانه و شهادت طلبی رزمندگان

3-     انجام کارهای فرزهنگی متمرکز و اعزام سازماندهی شده ی جوانان به مناطق جنوب و مناطق جنگی

4-     دعوت از ایثار گران و جانبازان جهت مصاحبه و پرسش و پاسخ در تلویزیون و رادیو

5-     ایجاد نمایشگاههای کتاب، پوستر، و ارائه سی دی و نرم افزارها، اجرای همایش ایثار و شهادت

6-      اجرای برنامه های فرهنگی در مدارس و دانشگاهها،  جهت معرفی و تبین ایثار و شهادت

7-     تقویت و تشویق نویسندگان و اصحاب قلم در مورد ادبیات دفاع مقدس،  ارزشهای والای اسلام و ایثار و شهادت

8-     تدوین و ثبت خاطرات رزمندگان، ایثار گران و جانبازان اسلام و انقلاب

9-     تقویت و تثبیت فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه و توسل به فرهنگ غنی اسلامی

10- ایجاد شبکه های سراسری در سازمان صدا و سیما تحت عنوان شبکه ایثار و شهادت

11- راه اندازی مراکز تحقیقاتی و پژوهشی جهت استفاده جوانان و خانواده های آنان از آن.

12- تشکیل انجمن های علمی و فرهنگی با یاری بانوان و زنان نخبه و فرهیخته

13- گذاشتن یک یا دو واحد درسی در دانشگاهها و مدارس تحت عنوان پاداش، اجر و ارزشهای ایثارگران، شهدا و جانبازان.

14- رعایت اصول روانشناختی و تربیتی در معرفی اسوه های ایاثر و شهادت

15- بررسی وتوضیح دیدگاه حضرت امام خمینی( ره) ومقام معظم رهبری در مورد ایثار وشهادت برای جوانان و نوجوانان

16- گسترش سطح آگاه ىهای عمومی اقشار مختلف، به ویژه قشر جوان برای شناسایی استعدادها و توانمند یهای فردی و ملی و فرهنگی

17- استفاده وزارت آموزش وپرورش بنحوی شایسته وجذاب از وصیتنامه های شهدا برای معرفی هر چه بیشتر و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

18- حضور در آرامگاه شهدا وتشریح مسئله شهادت از دیدگاههای مختلف. 15- حضور در بیمارستان جانبازان دفاع مقدس ومشاهده نمادهای مقاومت

نتیجه گیری

یکی از رسالت‌ها و مسؤولیت‌ها در طول تاریخ در همه عصرها و همه تمدن‌ها و کشورها انتقال دادن ارزش‌های حاکم  از جمله ارزش و مقام ایثار و شهادت بر جامعه است حفط، تقویت و اعتلاء و انتقال ارزش‌های اصیل فرهنگی و دینی و باورهای مطلوب اجتماعی رفتارهای متعالی فردی و جمعی مانند نشاط و پویایی، عطوفت، استواری، عزم و تلاش از اساسی‌ترین رسالت‌های همگانی  به حساب می آید. رسانه‌های گروهی از جمله رادیو و تلویزیون و مطبوعات و وسایل صوتی و تصویری و اطلاع‌رسانی نوین می‌توانند نقش قابل توجهی در تبلیغ و ترویج بسیاری از باورها و ارزش‌های فرهنگی از جمله فرهنگ و ایثار و شهادت  داشته باشند.

هنگامی که فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه رواج و  تقویت شد، شوق و شعفی در قلوب به وجود می‌آید که سبب مسابقه و رقابت بر سر کسب این مقام می شود. پیامبر گرامی اسلام(ص) با ترویج فرهنگ جهاد و شهادت توانست با جمع اندک و ناتوان مسلمانان اولیه، (به لحاظ مادی) نصرت و یاری خداوند متعال را کسب کرده، بزرگ‌ترین ضربه‌ها را بر پیکر شرک زده و سبب تثبیت و گسترش سریع اسلام شود. با گسترش فرهنگ جهاد و شهادت طلبی است که لرزه بر اندام دشمنان می‌افتد و آنان را از نفوذ در دژهای اسلام نا امید می‌کند.

پس تنها گسترش و رواج فرهنگ ایثار  و شهادت است که استقرار عدل جهانی را به دنبال خواهد داشت و فاصله گرفتن از این فرهنگ یعنی ذلت و ضلالت جوامع و دور ماندن از قافله نور و هدایت. در شرایط کنونی و تلاش دشمنان اسلام جهت کم فروغ کردن و بی اهمیت نمودن ارزشهای ایثار گری و شهادت، در بین جامعه بخصوص در بین جوانان، و همچنین تضعیف روحیه ایثار گری در بین جامعه بویژه نسل کنونی، از طریق رسانه های جمعی پیشرفته، سوق دادن جوانان به مادیگری و راحت طلبی و لبی میل کردن آنان به آخرت، ترویج و تقویت فرهنگ و شهادت، و درونی کردن آن در بین قشر جامعه، تبین و تشریح ارزشهای ایثار گری و شهادت امری لازم و ضروری به نظر می رسد.

در  این مقاله معنا و مفهوم ترویج، تعریف فرهنگ و ایثار و شهادت، ارتباط بین ایثار و شهادت-  ایدئولوژی، و شاخص ها، فضیلت های ایثار و شهادت- زمینه ها و عوامل - موانع و راهکارهای مؤثر برترویج و تقویت فرهنگ  ایثارو شهادت مورد تبین و تشریح قرار گرفت ودر نهایت راهکار و پیشنهاداتی برای ترویج و تقویت فرهنگ و ایثار و شهادت ارائه شد.

منابع

قرآن کریم

آشوری، داریوش (1386). تعریفها و مفهوم فرهنگ. تهران: آگه.انوری، حسن(1381)، فرهنگ بزرگ سخن، جلد اول، تهران،   ادیبی سده ، مهدی (1382). جامعه شناسی جنگ و نیروهای نظامی ، ج 4 تهران : سمت،  اقبال ، زهر(ا1355) ؛ جنگ شهادت ؛ تهران : سروش ،اسفندیاری، خلیل (1380) کارکردیابی و آسیب شناسی فرهنگ ایثار . نشریه رسالت، شماره 10انوری، حسن ( 1381). فرهنگ بزرگ سخن تهران: سخن.بیرو،آلن، (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه غلام عباس توسلی، تهران : مؤسسه کیهان .پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ ایثار و شهادت-navidehshahed.comجر،خلیل(1363)، فرهنگ لاروس، ترجمه سید حمید طبیبیان، تهران : امیرکبیر

10- جمالی ، عیسی( 1381). سردار خوبان ، تهران : شاهد ،

11- خلاصه مقالات همایش اسوه «معلم، دانش آموز، شهادت و فردا» برگزار کننده مؤسسه فرهنگی آموزشی امام حسین (ع)، 1384، مشهد مقدس.

12- خمینی، روح الله(1369)،صحیفه نور، جلد11، انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی،

13- دهخدا، علی اکبر(1352 )، لغت نامه، جلد هفدهم، تهران، دانشگاه تهران،

14- رحیمیان، علی(1384)، مجموعه مقالات ایثار و شهادت، دبیر خانه شورای نظارت و ترویج فرهنگ و ایثار و شهادت،

15- سبحانی نژاد، مهدی(1387)، راهکارهای ترویج فرهنگ ایثاروشهادت دربین کودکان،  تهران، دانشگاه شاهد،

16- سبحانی فرد، غلامغلی(1389)، مجموعه مقالات ایثار و شهادت، دانشگاه زنجان

17- شهرویی، شهروز(1385)،شهید و شهادت از دیدگاه شهید مطهری، تهران، انتشارات نجابت،

18- شاعری ، محمد حسین (1381). جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه های شهیدان ، . تهران : شاهد ،

19- صحیفه نور، از جلد 9 تا 18.

20-    صحیفه نور،( 1361- 1371)،مجموعه رهنمودهای امام راحل(ره)، وزارت ارشاد، تهران

21- غرویان، محسن. (1382). صحیفه سجادیه موضوعی. قم: دفتر نشر معارف.

22- فکرت ، محمد آصف(1379) ؛ دایره المعارف تشیع ؛ بنیاد شهید ،

23- فیض حضور ولایت. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. قم: 1380.

24- گوهری، سید اسماعیل(1361 )، آرزو و شهادت ؛ تهران : امیری ،

25- لازار ، ژودیت (1380)؛ افکار عمومی ؛ ترجمه مرتضی کتبی ؛ تهران : نی

26- مطهری، مرتضی. (1365). حماسه حسنی. قم: انتشارات صدرا.

27- مطهری، مرتضی. (1400). قیام و انقلاب محمدی(ع) به ضمیمه شهید. قم: انتشارات صدرا.

28- مکارم شیرازی، ناصر. (1397). یکصد و پنجاه درس زندگی. قم: انتشارات نسل جوان، قم 1397 ه. ق.

29-    مطهری، مرتضی ( 1376 )قیام و انقلاب مهدی تهران: صدرا.

30-    معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی (ره)( 1378) ؛ تعلیم وتربیت از . دیدگاه امام خمینی) ره؛ ج 2 ، تهران :

31-    مولوی، جلال الدین محمد بلخی(1387)، کلیات دیوان شمس، نشر پیمان، تهران،

32-    معدنی، سعید(1387)، مقدمهای برمفهوم فرهنگ شهادت و شیوه های ترویج آن، دفترتحقیق و پژوهش اداره تحقیقات ومطالعات بنیاد شهید، تهران،

33-   مطهری، مرتضی(1372)، فرهنگ شهادت، انتشارات صدرا، تهران،

34-    نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات لاهیجی، 1381 17- وسائل الشعیه، جلد 11 18-

35-    نراقی، مولی مهدی( 1384 )، علم اخلاق اسلامی ترجمه کتاب جامع السعادات ، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت.

36-   نورانی، حسین ( 1388 ). آسیب شناسی شیوه های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه. تهران: دبیرخانه شورای هماهنگی و نظارت بر امر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت.

37-    وثوقی ، منصور(1378)؛ مبانی جامعه شناسی ؛ ج 1، تهران : دانشگاه تهران ،

38-    ولوی ، محمد علی(1378) ؛ شادروان شهادات ؛ تهران : شاهد