بوی بهشت

با تربیت صحیح دختر قدم در بهشت بگذارید

 

 

در سیره ی پیامبر اکرم(ص) بر تکریم دختران بسیار تأکید شده و رسول خدا(ص) تلاش کرده است تا نگاه منفی و پرحقارت را به نگاهی مثبت و پرکرامت؛ و رفتار غیرانسانی و خالی از محبّت عرب جاهلی را به رفتاری انسانی و آکنده از محبت متحول سازد. در میان عرب جاهلی، وجود دختر مایه ی ننگ بود و چنین نگاهی آنان را به زشت ترین رفتار نسبت به فرزند دختر وامی داشت.

زاده شدن انسانی مادینه، چه بدبختی بزرگی!

 استاد سیدجعفر شهیدی این اوضاع عرب را چنین وصف کرده است:

«زن او از رنج زادن فارغ شده و انسانی مادینه بدین جمع بی نوا افزوده است. چه بدبختی بزرگی! همیشه از این پیشامد نگران بود! نوزادی مادینه! دختر! این مایه ی بدبختی و سرشکستگی! این فرزند به چه کارم می خورد؟ چرا زنم فرزندی نرینه نزایید؟ اگر پسر بود نعمتی بود! در کودکی شتر را نگاهبانی می کرد و در بزرگی در کنارم با دشمنان می جنگید. »(دلشاد تهرانی، ١٣٨٣، 263). «و هرگاه یکی از آنان را به دختر مژده آوردند، چهره اش سیاه می گردد، درحالی که خشم و اندوه خود را فرومی خورد. از بدی آن چه بدو بشارت داده شده، از قبیله ی خود روی می پوشاند. آیا او را با خواری نگاه دارد، یا در خاک پنهانش کند؟ وه چه بد داوری می کنند»(نحل/۵٨ - ۵٩).

 دخترکشی، خطایی بزرگ!

 تنها ترس از مستمندی و درماندگی و یا بیم ننگ و سرزنش خویشان نبود که او را به کاری چنین زشت وامی داشت، گاهی هم باورهای خرافی و اعتقادهای بی دلیل موجب دخترکشی می شد، چنان که اگر دختری کبود چشم، یا سیاه پوست نصیب وی می گردید، آن را به فال بد می گرفت. گروهی از ادیبان و تاریخ نویسان عرب در قرن حاضر می خواهند این کار زشت را به حساب عاطفه و علاقه بگذارند. اینان می گویند چون پدر محبتی شدید بدین دسته از فرزندان داشت، دختران را به خاک می سپرد تا به کرامت آنان لطمه ای نرسد. این توجیهی بی اساس است. قرآن این مردم را سرزنش می کند که چرا این موجود بی گناه را به خاطر ترس از تنگ دستی می کشت. «و از بیم تنگ دستی فرزندان خود را مکشید. ماییم که به آن ها و شما روزی می بخشیم. آری، کشتن آنان همواره خطایی بزرگ است»(اسراء/٣١) و در جای دیگر می گوید: «آن روز که درباره ی آن کودک در خاک نهفته پرسش شود، به چه جرمی کشته شده است»(تکویر/٨ - ٩)؟ «باری، موجب این کار زشت هرچه بوده است از زشتی کار نمی کاهد»(شهیدی، ١٣۶٢، ١۶).

با تولدش، ملائکه ای نزد دختر می آید!

 در چنین فضایی، پیامبر اکرم(ص) به تکریم دختر پرداخت و نشان داد که دختران تا چه پایه گران قدر و منشأ خیر و برکت هستند. رسول خدا(ص) به عرب آموخت: «دختر نیز مانند پسر است! هر دو به کار تو می آیند! هر دو نعمت خدا هستند! همه ی نعمت های خدا را باید سپاس گفت و نباید یکی را بر دیگری برتری داد. مردم! شما چرا با دختران تان چنین رفتاری می کنید؟ چرا با دیده ی کالای بی ارزش به آن ها می نگرید؟ شما را چه کسی زاده و پرورده است؟ مگر شما در دامان همین دختران که مادر شده اند پرورش نیافته اید؟ بدانید که چون دختری در خانه ای به دنیا می آید، خداوند ملائکه را نزد آنان می فرستد تا بگویند: «ای اهل خانه! سلام بر شما! سپس آن دختر را با پرهای خود می پوشانند و دست های خویش را بر سر او می کشند و می گویند کسی که نگاهبانی او را بر عهده گیرد تا روز رستاخیز یاری خواهد شد»(الهندی، ج١۶، ص ۴۴٩). «کسی که دختری داشته باشد و او را زنده به گور نکند، خوار نسازد، پسر را بر او ترجیح ندهد، خدا او را به بهشت خواهد برد»(همان، ج۶ ، ص۴۵۴)؛ اما این تعلیم های آسمانی که گاه با آیت های قرآن و گاه به زبان حدیث بر گوش های گرانِ چنان مردم دیرفهم خوانده می شد، باید با آموزش عملی نیز همراه باشد تا اثر آن بیش تر گردد و نمونه ی اعلای این تربیت عملی، دختر پیغمبر است»(شهیدی، ١٣۶٢، ١٨). رسول خدا(ص) تلاش کرد در گفتار و رفتار خود و با آموزه و سیره ی خود، نه فقط به عرب، که به همه ی بشر بیاموزد و نشان دهد که جایگاه فرزند دختر در نظام هستی کجاست و گران بهایی دختران تا چه میزان است؛ و در این عرصه، هیچ کم نگذاشت و از واقعیت پرده برداشت. گاه فرمود: «کسی که دو دختر را بپروراند تا به حد رشد رسند، من و او با هم وارد بهشت می شویم [و با دو انگشت اشاره و میانه ی خود این همراهی را نشان داد]»(ابن ابی خیثمه، ج٣، ص٣١١). گاه در جمع پیروان خود به آنان آموزش می داد که این واقعیت را به درستی دریابند. از امام صادق(ع) چنین روایت شده است: «رسول خدا(ص) فرمود: کسی که سه دختر یا سه خواهر را سرپرستی کند بهشت بر او واجب شود. گفتند: ای رسول خدا، به دو هم می شود؟ فرمود: می شود. پس گفتند: ای رسول خدا، به یکی هم می شود؟ فرمود: می شود؛ و زمانی با چنین تعابیری پیروان خود را می آموخت که به فرزند و فرزند دختر چگونه بنگرند و چه احساسی داشته باشند»(حر عاملی، ج ١۵ ، ص١٠٠). تقدیر خدای چنان بود که پیغمبر اسلام(ص) همه ی محبت پدری را در حق زهرا(س) به کار برد تا با این تربیت عملی، آن موجودهای خودخواه بدانند که باید دختران را نیز چون پسران ارزش نهاد. «مگر ما نمی گوییم یکی از سه قسم سنّت که پیروی آن بر مسلمانان واجب است رفتار پیغمبر است؟ او باید صاحب دختر شود و دختر خود را آن چنان بپروراند و حرمت نهد تا پیروان او از رفتار وی درس گیرند و این مایه ی بقای نژاد را خوار نشمارند»(دلشاد تهرانی،١٣٨٣، 626)

دختران، باقیات صالحات هستند!

 معمولاً دختران و پسران به دلیل این که خصوصیت های درونی شان با هم متفاوت است، در جامعه نیز از نظر اجتماعی و رفتاری در شرایط خاصی نسبت به یک دیگر قرار می گیرند؛ از نوع بازی و ارتباط با هم سالان گرفته تا نوع روابط شان با والدین. تربیت، حقی برای انسانیت به حساب می آید و ادای آن برای دختر ضروری تر است؛ زیرا که اگر زن تربیت شود مرد هم در دامان او تربیت خواهد شد. روایت های اسلامی در توصیه به تربیت دختران بسیار است. در روایتی از امام صادق(ص) از دختران به عنوان حسنه یاد شده است: «دختران خوبی ها و پسران نعمت اند، به خوبی ها ثواب می دهند و از نعمت ها سؤال می شود»(ابن شعبه حرانی، 1363، ص382 ). پیامبر اکرم(ص) با باقیات الصالحات خواندن دختران می فرمایند: «رحمت خدا بر پدری که دارای دخترانی است! دختران، بابرکت و دوست داشتنی اند و پسران، مژده آورند. دختران باقیات الصالحات (بازماندگان شایسته)اند»(محدث نوری، 1408، ج 15، ص115، ح 17700).

سلامت جسمانی دختر وابسته به کودکی اوست!

 سفارش قرآن بر تکمیل دوره ی شیردهی تا دو سال آمده است. دختری که در دو سال نخست زندگی از تغذیه با شیر مادر محروم گردد، در دوره های دیگر زندگی دچار مشکل های جسمانی خواهد بود که به سبب محرومیت در این دوره است. از این رو، والدین باید به نقش تغذیه و رشد جسمانی کودک در این دوره توجه جدی کنند؛ چراکه سلامت جسمانی زن در طول زندگی تا حدود بسیاری بسته به همین مسئله است. با توجه به نقش مادری که قرار است دختران در آینده به عهده گیرند و وجود مسائلی چون دوران بارداری، زایمان و شیردهی، توجه به سلامت جسمانی و روحی دختران را جدی تر می کند.

اگر دختر زمین خورد، بلندش کن!

 بهشت زیر پای مادران است؛ این جمله حکایت از آن دارد که بهشت نصیب شدن به خاطر تربیت خوب یک دختر معنایش این است که دخترها حساس اند، محدودیت ها و تأثیرگذاری بیش تری دارند. بر همین اساس، تربیت آنان اهمیت بیش تری دارد. اگر در خانواده ای، یک پسر و یک دختر باشد و هر دو را یک سان و مطابق نیازشان تربیت کنند؛ ثواب تربیت دختر بیش تر از ثواب تربیت پسر است؛ به خاطر این که تربیت دختر سخت تر است. وقتی گفته می شود سخت تر است یا ارزش بیش تری دارد، به معنای این است که باید توجه بیش تر داشته باشید. محدودیت های دختر، مصونیت وی و آسیب پذیری او نسبت به پسر است؛ گرچه به نظر همه ی ما تفاوت عمده ای در شیوه های فرزندپروری دختران و پسران وجود ندارد، تنها تفاوت در جزئی های برخورد و نحوه ی رفتار است. در شیوه ی تربیتی فرزندان باید با توجه به تفاوت های ظاهری با آن ها رفتار شود؛ چراکه مشخصه های روانی- رفتاری در دختران بیش تر درونی است. در آموزه های اسلامی آمده که اگر دختر به زمین خورد، باید او را بلند کرد و لباسش را تکان داد و نوازشش کرد؛ ولی اگر پسر به زمین خورد باید گذاشت تا خودش بلند شود.

 تربیت دختر و پسر، تفاوت ها

 تفاوت دختر و پسر در تربیت خانوادگی به وظایفی مربوط می شود که آن ها در آینده باید ایفا کنند. در نتیجه «نقش ها را از همان آغاز، به گونه ای باید پایه ریزی کرد که با دنیای متفاوت زن و مرد در آینده هماهنگ باشند. دختر در دوران خردسالی همواره در پی مادر است و مادر باید او را در کارهای منزل، مشارکت دهد تا اندک اندک با چگونگی انجام دادن این کارها آشنا شود»(شهیدی، ١٣۶٢، ٢٠٠). تفاوت در شیوه ی برخورد به سبب توجه دادن به این مسئله ی مهم است که دختران در آینده باید بتوانند با فرزندان هم دلی و هم احساسی کنند، برای همین باید در دوران کودکی با آنان هم دلی کرد. روایت های متعدد، توجه والدین را به این مسئله جلب کرده که باید با دختران با عطوفت و مهربانی بیش تری برخورد شود. امام رضا(ع) از قول پیامبر اکرم(ص) نقل می فرمایند: «خداوند متعال نسبت به دختران مهربان تر از پسران است»(همان).

روابط اجتماعی دختر، کمی با دقت بیش تر!

در تربیت اجتماعی، دختر و پسر باید وظایف ویژه ی خویش را بیاموزند. در این جا نیز تفاوت در وظایف اجتماعی آنان است. حضور آن ها در اجتماع باید بر اساس ضوابطی باشد که اسلام معین کرده است. اسلام حضور زن را در اجتماع مشروط به شرایطی می داند که لازم است رعایت شوند؛ از قبیل رعایت پوشش و حجاب اسلامی، عدم اختلاط با مردان و رعایت موازین شرعی در روابط اجتماعی. بدیهی است که باید در تربیت اجتماعی دختران این گونه مسائل به آن ها آموزش داده شود و هشدار دهند که در اجتماع چه خطرهایی در کمین آن هاست. «ارزش و عزت دختران در چیست؟ امتیازهای آن ها در گرو چیست؟ چرا باید پاک و عفیف باشند؟ چرا نباید معاشرت آزاد داشته باشند؟ چرا باید از اختلاط با مردان پرهیز کنند؟ علاوه بر این که توانایی زندگی اجتماعی، برخورد انسانی و اسلامی با دیگران، حس هم دردی و همکاری، سازگاری با افراد اجتماع و توان مقابله با مشکل های زندگی، شانه خالی نکردن از زیر بار مسئولیت ها و گذشت و فداکاری، همه نیازمند ویژگی ها و توانایی هایی هستند که زیربنای آن ها باید به دست والدین و مربیان تربیتی پی ریزی گردد»(یوسفیان، ١٣٨۶، ج1، ص105).

تربیت فرهنگی دختران، امری مهم!

اگر کودکی با توجه به جنسیت خود پرورش نیابد (تربیت دختران با شیوه های پسرانه و پسران با شیوه های دخترانه)، ممکن است در پیدا کردن هویت جنسی ثابت خود دچار مشکل شود. موضوع تربیت دختران یکی از مسائل مهم و اساسی در اسلام است؛ زیرا زن عامل پرورش انسان هاست و به گفته ی رهبر بزرگ انقلاب، حضرت امام خمینی(ره) از دامان زن، مرد به معراج می رسد. یکی از مسائل مهم در تربیت دختران، پرورش فرهنگی آنان است. بر این اساس که در آینده، دختران لیاقت مادرشدن و تربیت شایسته ی افراد را دارند یا خیر، بستگی به تربیت و پرورش فرهنگی آنان دارد. اگر مادران فردا در بی خبری به سر ببرند، نخواهند توانست فرزندان آگاه در این زمینه بپرورانند. تاریخ اسلام، زنان فهیمه و آگاهی را به ما معرفی می کند که با بینش والای خود توانستند فرزندانی رشید و راستین تربیت کنند. زنان بزرگی هم چون خدیجه ی کبری(س)، حضرت فاطمه(س)، حضرت زینب(س) و دیگر بانوان مسلمان از جمله ی این زنان بزرگ اند. والدین باید تلاش کنند و به بهترین نحو دختران خویش را در تمام زمینه های مذهبی، عاطفی، فرهنگی و سیاسی پرورش دهند. این گونه است که به فرموده ی خاتم انبیا(ص) وارد بهشت می شوند.

منابع:

قرآن کریم

الهندی، المتقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه ی الرسالم.

ابن ابی خیثمه، التاریخ الکبیر، ج 3.

حرانی، ابن شعبه (1363)، تحف العقول، قم، مؤسسه ی انتشارات اسلامی.

حر عاملی، محمدبن الحسن، وسائل الشیعه، تهران انتشارات اسلامیه.

دلشاد تهرانی، مصطفی (١٣٨٣)، سیره ی نبوی «منطق عملی»، تهران، نشر دریا محل.

شهیدی، سیدجعفر (١٣۶٢)، زندگانی فاطمه ی زهرا(س)، نشر فرهنگ اسلامی.

محدث نوری (1408)، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه ی آل البیت.

یوسفیان، نعمت الله (١٣٨۶)، تربیت دینی فرزندان، قم، نشر زمزم هدایت.