تربیت......

تربیت زنان و دختران

 در سیره معصومین علیهم السلام

اهمیت تربیت دختران

امروزه بیش از هر زمان دیگر باید به تربیت دختران همت گماشت؛ زیرا از یک سو نزدیک به نیمی از نیروهای فعال و کارآمد جامعه را قشر زنان و دختران تشکیل می دهند و از سوی دیگر، گستره فعالیت آنان، همه امور فردی و اجتماعی را در برمی گیرد. ضمن آنکه پرهیز از اختلاط زن و مرد در بیشتر مراکز و اداره های خصوصی و دولتی، امری سخت شده است،

در چنین شرایطی باید دانست که تنها در صورت تربیت درست و اسلامی دختران است که جامعه در امنیت به سر می برد و نابهنجاری های اخلاقی و اجتماعی کاهش می یابد. اگر جامعه زنان و دختران در رفتار و داد و ستد و رفت و آمدهایشان، دستورهای شرعی را رعایت کنند و با حفظ حجاب و پوشش اسلامی در اجتماع حضور یابند، انحراف های اخلاقی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد؛ زیرا بیشتر نابسامانی های فرهنگی و اجتماعی بر اثر اختلاط زن و مرد و جوانان دختر و پسر و در پی رعایت نکردن حدود اسلامی پدید می آید که با تربیت دینی نسل جوان به ویژه دختران می توان از این مسئله پیش گیری کرد.

پیام متن

حضور چشم گیر دختران و زنان در جامعه و گسترده بودن فعالیت آنها، به فرهنگ سازی درست این گونه ارتباط ها نیازمند است که با پرورش درست به دست می آید.

تربیت دختران در محیط خانواده

مهم ترین هدف از تربیت دختران افزون بر خودسازی و پرورش باورهای دینی، آشنا کردن آنان با فنون و شیوه های زندگی مانند شیوه شوهرداری، فرزندپروری، همسایه داری و معاشرت با مردم است. بدین معنا که دختران در کنار فراگیری اندیشه های دینی و آموختن رفتارهای اسلامی، نقش آفرینی در عرصه های گوناگون زندگی را نیز بیاموزند. وظیفه مادر است که از کوچکی به آموختن نقش ها به فرزندان و دختران شان بپردازد؛ زیرا محیط خانه مناسب ترین فضا برای نقش آموزی دختران است و مادر، شایسته ترین معلم و راهنما برای دختر به شمار می رود.

ارتباط عمیق مادر و فرزند و اعتماد همه جانبه دختر به مادر، مهم ترین عامل در اجرای فرآیند تربیت و اثرگذاری آن است. دختر با دیده اطمینان و اعتماد به مادر می نگرد، به گفته او گوش می دهد و هر چه بخواهد بدان عمل می کند. بدین سان مادر، تنها کسی است که از نزدیک با دخترش ارتباط دارد و از نیازهای مادی و معنوی او آگاه است. او بیش ترین زمان را در کنار دختر سپری می کند و از خواسته های قلبی وی آگاهی کامل دارد. از این رو، قادر است مسائل مهم و ضروری را روشن و آشکارا با دخترش در میان بگذارد و انجام دادن آن را از وی بخواهد. البته مادر در صورتی می تواند به نقش آفرینی دختر کمک کند که خود، با نقش های موردنظر آشنایی کامل داشته باشد.

پیام متن

هدف از تربیت دختران، افزون بر بیمه کردن آنان در برابر انحراف های دینی و اخلاقی، آموزش نقش های مورد نیاز وی در زندگی خانوادگی و اجتماعی است، که مناسب ترین معلم در این زمینه، مادر و بهترین مدرسه برای انجام این کار، محیط خانه است.

زن و انجام وظیفه هم سو با ویژگی های جسمانی

هر چند زن و مرد در اصل آفرینش، دو گوهر از یک وجودند و مراحل تکوین و رشد جسمی را به صورت یکسان می گذرانند، تفاوت هایی نیز با هم دارند که در خور دقت و توجه است. از نظر جسمی و بدنی، تفاوت های چشم گیری میان زن و مرد هست که از این نظر، هر گروه ویژگی های مربوط به خود را دارد. زن بر اثر ظرافت و آسیب پذیر بودن جسمی، تحمل کارهای پرانرژی و طاقت فرسا را ندارد. از این رو، استقامت و پایداری زن در انجام دادن امور مربوط به نقل و انتقال اشیای سنگین و فعالیت های فیزیکی، بسیار کمتر از مرد است.

ویژگی های جسمی و روحی زن و مرد، منشأ بسیاری از تفاوت ها در نقش های اجرایی و اجتماعی آن دو در مقام عمل شده است که آثار خود را در سطح جامعه نشان می دهند. زنان بر اساس زمینه ها و شرایط وجودی خود، قادر به انجام دادن برخی از وظایف اجتماعی که مردان توان آن را دارند، نخواهند بود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز با توجه به این امر، پس از ازدواج حضرت علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام نوعی تقسیم کاری میان آنها به وجود آورد که هماهنگ با وضع جسمی آن دو باشد و هر کدام از آنها به وظایف خاص خود عمل کنند. در حدیثی آمده است که پس از ورود فاطمه علیهاالسلام به خانه علی علیه السلام ، پیامبر صبحگاهان به خانه علی علیه السلام آمد، علی و فاطمه علیهاالسلام را در کنار خود نشاند و فرمود: کارهای داخل خانه همچون غذا پختن، جارو زدن، اداره فرزندان و مانند آن به عهده فاطمه علیهاالسلام و کارهای بیرون خانه مانند تهیه مواد خوراکی و فراهم ساختن هیزم وظیفه علی علیه السلام باشد.

در حقیقت، این جداسازی وظایف بر اساس استعداد و توانایی های ذاتی زن و مرد صورت گرفت و با شرایط فیزیکی و روانی آن دو هماهنگ بود. به علاوه، زن و مرد با پذیرفتن مسئولیت های ویژه خود، نوعی صفا و صمیمیت را در فضای خانه حاکم می کنند.

پیام متن

هر کدام از زن و مرد باید وظایف خود را انجام دهند و کارهای داخل خانه بیشتر وظیفه زن و امور بیرون خانه وظیفه مرد است. به تعبیر مولوی: هر کسی را بهر کاری ساختند.

تربیت اقتصادی دختران

یکی از جنبه های تربیت زنان و دختران، تربیت اقتصادی آنان است. اگر زنان و دختران از دانش اقتصاد خانواده بهره مند باشند، بهتر می توانند به ایفای نقش خانه داری بپردازند. تربیت اقتصادی به معنای کارآموزی فنون خانه داری و فراگیری شیوه های درست مصرف مالی است. آشنا ساختن دختران با آشپزی و تهیه غذای مناسب بدون اسراف و تباه کردن مواد اولیه، از وظایف مادران است.

قرآن کریم دستورهای متعددی در زمینه اقتصاد و امور معیشتی مردم دارد و همه آنها را به رعایت میانه روی در دخل و خرج سفارش می کند. مسرفین و کسانی که در استفاده از منابع و امکانات مادی زیاده روی می کنند، در قرآن از اهل دوزخ شمرده شده اند، آنجا که خداوند می فرماید: «وَ أنَّ الْمُسْرِفینَ هُمْ أصْحابُ النّارِ؛ و مسرفان اهل آتشند.» (غافر: 43)

ایجاد روحیه میانه روی در دختران، از عوامل مهم در اداره اقتصاد خانواده است، به گونه ای که این ویژگی در موفقیت و پیدایش رضایت اعضای خانواده و سازگاری با آنان، به ویژه تأمین رضایت شوهر نقش حیاتی دارد. اگر دختر در خانه پدر با روحیه میانه روی و آینده نگری بزرگ شود، می تواند آن روش را در خانه شوهر نیز ادامه دهد و زندگی آبرومندی را برای خود و اعضای خانواده اش فراهم کند. در مقابل، اگر پدر و مادر به تربیت دختر توجه نکنند و او تجمل گرا و خودسر بار آید، چنین دختری در اداره امور خانه موفق نخواهد بود، چنان که دختران خانواده های سرمایه دار که بیشتر در ناز و نعمت بزرگ می شوند، توانایی چندانی در اداره خانه ندارند. در واقع، بسیاری از آنها با توجه به نوع زندگی در خانه پدر، توقع زیاد و خواسته های نامعقول دارند که شوهران سطح متوسط جامعه، از پاسخ گویی به انتظارها و خواسته های آنان ناتوانند و بدین جهت، نظام خانواده به تدریج، بر اثر ناسازگاری دچار سستی و فروپاشی می شود.

سیره فاطمه زهرا علیهاالسلام ، الگوی مناسب میانه روی و قناعت و بی نیازی از مردم است که زنان مسلمان باید از آن پیروی کنند. جریان انفاق لباس عروسی و بسنده کردن به پیراهن کهنه، از رویدادهای بسیار زیبا و جالبی است که تنها در شب عروسی دخت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فاطمه زهرا علیهاالسلام واقع شده و در طول تاریخ نظیر آن مشاهده نشده است. یکی از آرزوهای معمول جوانان این است که مراسم ازدواجشان به عنوان مراسمی که یک بار در زندگی شان اتفاق می افتد، باید هر چه باشکوه برگزار شود. این مسئله، طبیعی است و هر جوانی خواهان آن است، ولی حضرت زهرا علیهاالسلام که تربیت یافته مکتب وحی بود، فراتر از خواسته ها و گرایش های انسانی می اندیشید و با عمل به سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله در قناعت ورزی، در همان شب به یاد ماندنی زیباترین لباسش را به سائل داد و رضای خدا و پیامبرش را برخواسته های طبیعی خود مقدم داشت.

پیام متن

تربیت اقتصادی، در اداره زندگی نقش اساسی دارد و در ایفای نقش خانه داری و امور معیشتی اثرگذار است. از این رو، لازم است از دوره کودکی به تربیت اقتصادی دختران اهتمام ورزید و آنها را با روحیه قناعت و صرفه جویی پرورش داد. زندگی باعزت و شرافت فاطمه زهرا علیهاالسلام که با ایثار و از خودگذشتگی عجین بود، برترین راهنمای زنان و دختران مسلمان است.

بهره برداری درست زن از ویژگی های عاطفی و روانی خود

زن از نظر روانی و عاطفی سرشار از مهر و محبت و صفا و صمیمیت است. ساختار وجودی زن به گونه ای است که در مقایسه با مرد قدرت جذب بیشتری دارد و در ابراز احساس ها و عواطف نیز توان بالایی دارد و این ویژگی عاطفی و روانی زن، فرصتی است برای او تا در اداره امور خانواده و تربیت نسل فرزند نقش مهمی را به خوبی و شایستگی ایفا کنند. بر این اساس، مهم ترین نقشی که از وی انتظار می رود، جز نقش تربیتی نیست.

پیام متن

زنان به دلیل بهره مندی از عاطفه ای سرشار و روانی لطیف، در امر تربیت فرزندان، از مردان موفق ترند.

دختران و مسائل بلوغ

بر اساس تفاوت های جسمی و روحی زن و مرد، شرایط بلوغ و زمان انجام دادن وظایف دینی و مذهبی آنان نیز متفاوت است. دختر زودتر از پسر به تکلیف می رسد و پدر و مادر باید به این مسئله توجه داشته باشند. چه بسا ممکن است برخی از خانواده ها از اهمیت این امر بی خبر باشند و سن تکلیف فرزندان خود را از یاد ببرند و زمانی باخبر شوند که بسیاری از تکلیف های الهی از آنان فوت شده و فرزندان به موقع آنها را انجام نداده اند. دختر بر اساس ویژگی های بیولوژیکی و روانی خود، زودتر آماده پذیرش وظایف و آموزه های دینی می شود. اسلام با توجه به این ویژگی می خواهد، دختران پیش از پسران در زیر خیمه انسان ساز دین و مذهب وارد شوند و معارف اسلامی را بیاموزند؛ زیرا انجام دادن عبادت و پای بندی به وظایف دینی و اسلامی، در اصلاح و تربیت انسان نقش اساسی دارد. خداوند خطاب به مریم ـ مادر حضرت عیسی علیه السلام ـ می فرماید: «ای مریم! در برابر پروردگارت خضوع کن و پیشانی بر زمین بگذار و با رکوع کنندگان رکوع کن». (آل عمران: 43)

از بعضی تفسیرها بر می آید که این خطاب در نه سالگی مریم بوده و او پس از آن، همواره در حال عبادت بود تا آنجا که بر اثر عبادت، در رسیدن به کمالات معنوی از بزرگان و دانشمندان عصر خود پیشی گرفت. شاید به این دلیل بود که حضرت مریم با جان و دل پذیرای دستورهای خدا شد و عاشقانه به عبادت او پرداخت. به هر حال، پای بندی به انجام دادن وظایف دینی و مذهبی، این امکان را به دختران می دهد که زودتر آمادگی لازم را برای ایفای نقش هایی چون مادری و خانه داری پیدا کنند.

از آن جا که دختر زودتر از پسر به تکلیف می رسد، آموزش های ویژه ای را می طلبد. بدین معنا که احکام عملی ویژه زنان و دختران، باید پیش از بلوغ، به آنان آموزش داده شود تا هنگام روبه رو شدن با آنچه به زودی برایشان پیش می آید، دچار مشکل روحی نشوند. چه بسا دخترانی که بر اثر بی خبری از آنچه هنگام بلوغ برای دختران اتفاق می افتد، دچار نگرانی و پریشانی روانی و گاه گرفتار پی آمدهای ناگواری چون بیماری می شوند. این مسئله را با تربیت و آموزش به موقع وظایف دینی و آگاه سازی او می توان کنترل کرد.

پیام متن

آگاهی دادن به دختر درباره آنچه بر اثر دگرگونی های جسمیِ هنگام بلوغ برای او رخ می دهد، او را از سرگردانی و افسردگی حفظ می کند.

برخی نقش های سازنده دختران و زنان

1. نقش شوهرداری

مهم ترین نقش مورد انتظار از یک زن، شوهرداری است که پس از پیوند زناشویی مطرح می شود. این نقش زنان، در زندگی اجتماعی و خانوادگی تأثیر بسزا دارد. اگر زن در این زمینه به وظیفه خود به خوبی عمل کند، می تواند افراد شایسته ای را تربیت کند و تحویل جامعه دهد.

پیدایش عواطف دوستانه و محبت آمیز میان زن و مرد پس از ازدواج، مهم ترین عامل استحکام و پایداری نهاد خانواده به شمار می رود. وجود مهر و عواطف عاشقانه زن و شوهر، از عنایت های ویژه الهی است که بر اساس نیاز فطری و طبیعی انسان در سرشت آنها نهاده شده و این امر، در جهت رشد و تکامل مادی و معنوی جامعه تأثیرگذار است.

روایت های اسلامی نیز بر نقش شوهرداری زن تأکید فراوان دارند و مهم ترین وظیفه او را خوش رفتاری با شوهر می داند. از جمله عنوان هایی که برای تبیین این مطلب زیاد در احادیث به کار رفته، «حُسنُ التَّبَعُّل» است. خانواده یک اجتماع کوچک از جامعه ای بزرگ است و به نظم و انضباط و برقراری امنیت و آرامش نیاز شدید دارد و این رفتار شایسته زن با شوهر، از عوامل مهم برقراری آرامش در کانون خانواده به شمار می رود.

زندگی سراسر نور حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام ، در این زمینه سرمشق خوبی برای زنان مسلمان است و زنان باید روش زندگی را از او بیاموزند. همسر بزرگوار فاطمه علیهاالسلام ، حضرت علی علیه السلام درباره شوهرداری او می فرماید: «در طول زندگی با فاطمه علیهاالسلام ، هرگز مخالفتی از او ندیدم و هیچ گاه کاری برخلاف میل من انجام نداد.» از حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز نقل شده که در آخرین لحظه های زندگی ضمن درخواست حلالیت از شوهرش علی علیه السلام فرمود:

هر چند می دانم در طول زندگی کاری برخلاف رضایت تو انجام ندادم، ولی از پدرم رسول اللّه صلی الله علیه و آله شنیدم که زنی در قیامت وارد بهشت نمی شود، مگر اینکه شوهر از او راضی باشد.

پیام متن

مهم ترین نقش زن، نقش شوهرداری اوست که منشأ بسیاری از آثار مؤثر و سودمند در زندگی مشترک خانوادگی است و برترین الگو در این زمینه، سیره عملی فاطمه زهرا علیهاالسلام در محیط خانه و رفتار با علی علیه السلام است و زنان باید از آن حضرت الگوی واقعی بگیرند.

2. نقش مادری

مادر، واژه ای است زیبا و پر جاذبه که در هر مکتب و آیینی به عنوان سمبل ایثار و فداکاری شناخته می شود. آغوش پر مهر مادر، مظهر صفا و صمیمیت، عشق و محبت، تعهد و وفاداری است که هر مادرِ با احساسی حاضر است، در راه تأمین نیازهای مادی و معنوی فرزند و فراهم ساختن وسایل رفاه و آسایش او به هرگونه ایثار و از خودگذشتگی تن دهد. مادر به لحاظ روحی و روانی، آمادگی آن را دارد که در مسیر تأمین نیازهای فرزندان خود همه گونه رنج و زحمت را با جان و دل بپذیرد تا فرزندش به اوج سعادت مادی و معنوی دست یابد.

عنوان مادری، افتخاری است برای زنان که هر بانویی پس از ازدواج در انتظار آن به سر می برد و امید مادر شدن را دارد. بر این اساس، در هر خانواده ای که نوزادی، به ویژه نخستین فرزند به دنیا بیاید، سرور و خوش حالی، همه اعضای آن را فرا می گیرد. فرزند افزون بر اینکه میوه شیرین پیوند زناشویی است، در تحکیم پایه های نظام خانواده نیز تأثیر بسزا دارد. وجود فرزند در خانواده تا حدودی از پیش آمدن اختلاف ها و درگیری های خانوادگی جلوگیری می کند. بسیارند خانواده هایی که در پی تولد فرزند همه اختلاف های شان یک باره برچیده شده و به جای آن، بذر مهر و محبت، از نو در دل زن و شوهر کاشته می شود و سرانجام، به زندگی سعادت مندی دست می یابند.

زندگی فاطمه زهرا علیهاالسلام در عین کوتاه بودن آن، تابلوی درخشانی است در مسیر خانواده های مسلمان که همه جنبه های آشکار و نهان آن، الگوی مناسبی برای مادران امروز جامعه است. ابراز عواطف حضرت زهرا علیهاالسلام به فرزندان و مهر و محبت ورزی او با آنان، نشان دهنده عمق احساس مادری است. در روایتی نقل شده که هر وقت فاطمه علیهاالسلام می خواست با فرزند خردسالش امام حسن علیه السلام بازی کند، او را روی دستش بالا و پایین می کرد و این اشعار را زمزمه وار می خواند:

اِشْبَه اباکَ یا حَسن	و اخْلَع عن الحقّ الرّسنَ
و اعبُد اِلها ذا مِنن	و لا تُوالِ ذا الاَْحن

ای حسن جان مانند پدرت باش، ریسمان را از گردن حق بردار. خدای احسان کننده را پرستش کن و با افراد کینه توز دوستی مکن.

پیام متن

مقام مادری، همانند درختی پر میوه است که از میوه های آن، فرزندپروری و آرامش دهی به فضای خانه است.

3. نقش خانه داری

خانه داری به معنای سامان دهی امور خانه، از وظایف زنان است و این کار، در رشد و پیشرفت مادی و معنوی خانواده اثر فراوان دارد. برقراری نظم و انضباط و پاکیزگی، فضای خانه را معطر می سازد و نشاط روحی و روانی را میان اعضای آن حکم فرما می کند.

خانه داری شامل کارهای داخل منزل نظیر پخت و پز، نظافت، شست وشوی ظروف، پذیرایی میهمان و مانند آنهاست. انجام دادن این امور به طور معمول به عهده زنان است؛ زیرا آنها بهتر از مرد از عهده چنین کارهایی بر می آیند.

سیره و رفتار معصومین علیهم السلام به ویژه سیره حضرت زهرا علیهاالسلام در محیط خانواده، چراغ روشنی فرا راه زنان خانه دار است. حضرت زهرا علیهاالسلام با آن مقام و عظمتی که نزد خدا و پیامبر داشت، نه تنها از انجام دادن کارهای خانه شانه خالی نمی کرد، به عنوان یک زن خانه دار نقش های خانه داری، همسرداری و مادری خود را به خوبی ایفا می کرد. خانه داری، وظیفه مهمی است که اگر زن به درستی به انجام دادن آن موفق شود، هم خانه ای به همراه آرامش را شکل خواهد داد و هم در تربیت فرزندان گام های بلندی برخواهد داشت.

پیام متن

ارزش معنوی خانه داری زن در مقایسه با ارزش مادی شاغل بودن او بیشتر است و عاقلانه آن است که در صورت ضرورت نداشتن شاغل بودن زن، به کار مقدس خانه داری بپردازد.

4. نقش تربیتی

در محیط خانه و اجتماع، برجسته ترین نقش زن، نقش تربیتی اوست. این نقش از آنجا روشن می شود که کودک نخستین بار در آغوش مادر قرار می گیرد و آداب و رسوم اجتماعی را از آنجا می آموزد. کودک از دامن مادر فرا می گیرد که چگونه با دیگران رفتار کند. چگونگی رفتار مادر با کودک، در شکل دهی ساختار شخصیتی او تأثیر بسزا دارد. ازاین رو، کارشناسان مسائل تربیتی بر نقش مادر در تربیت فرزند همواره تأکید دارند.

زن، با بهره مندی از عواطف سرشار و مهر و محبت مادری، شایستگی تربیت انسان های وارسته و شایسته را دارد. امام خمینی رحمه الله می فرماید:

نقش زن در جامعه بالاتر از نقش مرد است. برای اینکه زنان و بانوان افزون بر اینکه خودشان یک قشر فعال در همه ابعاد زندگی هستند، قشرهای فعال را نیز در دامن خودشان تربیت می کنند. خدمت زن به جامعه، از خدمت معلم بالاتر است و از خدمت همه کس بالاتر است و این، امری است که انبیا می خواستند.

بانوان مسلمان می توانند، نقش تربیتی را از بانوی نمونه اسلام، فاطمه زهرا علیهاالسلام بیاموزند و اینکه آن حضرت چگونه توانست در مدت کوتاه شخصیت های والا مقامی مانند حسن، حسین، زینب کبری و ام کلثوم علیهم السلام را پرورش دهد. حضرت فاطمه علیهاالسلام با وجود گرفتاری ها و مشکلات فراوانی که به ویژه پس از رحلت پدر بزرگوارش داشت، توانست نقش های خود را در جایگاه یک مادر و مربی در بالاترین حد ممکن ایفا کند. بانویی که ضمن همکاری و هم دلی کامل با شوهر، به تربیت فرزند همت گماشت و با بهره گیری از روش های مناسب به این امر اهتمام ورزید و انجام وظیفه کرد. اگر زنان و مادران جامعه از سیره و رفتار حضرت زهرا علیهاالسلام پیروی کنند و روش های تربیتی آن بزرگ بانو را پیشه خود قرار دهند، در عرصه های گوناگون خواهند توانست به خوبی به وظیفه خود عمل کنند.

پیام متن

تربیت فرزند، از وظایف اصلی زنان به شمار می آید و باید در این زمینه به اندازه لازم توجه و دقت به کار برند و همانند فاطمه زهرا علیهاالسلام فرزندان شایسته ای را پرورش و تحویل جامعه دهند.