مشارکت سیاسی زنان

مشارکت سیاسی زنان در دوران دفاع مقدس و شرایط کنونی

 

صاحب نظران علوم سیاسی معتقدند حیات سیاسی – اجتماعی هر جامعه ، مرهون مشارکت فعال همة اعضای جامعه میباشد و توسعة اجتماعی منوط به بهره گیری از ظرفیتهای بالقوه و بالفعل تمام نیروهای انسانی اعم از زن و مرد و مشارکت آگاهانه و متعهدانه آنان در صحنه های اجتماعی است ، اما همین نقش آفرینی و مشارکت ،‌ به نگرش اعضای جامعه نسبت به هویت و جایگاه زن ، پذیرش اجتماعی آنان جهت ایفای نقش ، خود باوری آنان و فراهم بودن زمینه های مشارکت وابسته است. در آغاز سخن ضروری است مفهوم مشارکت سیاسی مورد بررسی قرار گیرد.

مفهوم مشارکت سیاسی

قبل از بررسی وضعیت مشارکت زنان ایرانی در صحنه سیاست در ادوار مختلف ، ضروری است اجزای تشکیل دهنده مشارکت سیاسی یعنی سیاست ، مشارکت ، مشارکت سیاسی ، ابعاد و انواع آن بررسی شود‌ ، سپس نحوه مشارکت سیاسی زنان را بر اساس تعاریف و ابعاد فوق در برهه های مختلف زمانی ، قبل و بعد از انقلاب اسلامی در ایران مورد بررسی قرار دهیم.

سیاست معادل Politique در زبان فرانسه است. این کلمه برگرفته از واژة لاتین Politicus به معنای هنر و عمل حکومت در کشور بوده است. «دهخدا» سیاست را عبارت از پاس داشتن ملک ، حکم راندن بر رعیت ،‌ تدبیر و دوراندیشی می داند. در فرهنگ عمید لغت مشارکت به معنای شرکت کردن با هم ، با یکدیگر شریک شدن ، سهم داشتن در کاری با چیزی و حضور پیدا کردن در گروهی برای امری می باشد.

بر اساس تعریف «آلن پیرفت» مشارکت ، مورد مشورت قرار دادن قبل از تصمیم گیری است به نحوی که اظهار نظر شخصی و اعمال مراقبت در جریان اجرای این تصمیم و تحول و نتایج آن امکان داشــته باشـد. بنابراین مشـارکت عبارت است از : دخالت انسان در سرنوشت خویش.

در معنای خاص سیاست را تدبیری می دانند که در اداره امور کشور و تعیین شکل و محتوای فعالیتها ، اتخاذ شده و در دو بخش داخلی و خارجی به کار گرفته می شود.

مشارکت سیاسی Political Participation عملی داوطلبانه ،‌ موفق یا ناموفق ، سازمان یافته با بدون سازمان ، دوره ای یا مستمر برای تأثیر گذاشتن بر انتخاب سیاستها و اداره امور عمومی ،‌ انتخاب رهبران سیاسی در هر سطحی از حکومت ملی یا محلی است.

با توجه به تعاریف بالا ،‌ مشارکت سیاسی ،‌ عملی مشاهده نشدنی است که به طور داوطلبانه صورت می گیرد و برای شهروندان این حق را قائل می شود که رهبران سیاسی را انتخاب کنند ، بر فرآیند تصمیم گیری ملی و محلی تأثیر بگذارند، در امور محله ،‌ شهر و یا روستای خود شرکت کنند و به صورت مستقیم و غیر مستقیم در شکل دادن به حیات سیاسی و اجتماعی خود سهیم شوند.

مشارکت سیاسی را از ابعاد مختلف می توان طبقه بندی کرد : مشارکت سیاسی فعالانه ؛‌ نظیر : حضور تشکلها ؛‌ موضع گیریها ؛ اظهار نظر در مطبوعات و ... مشارکت منفعلانه نظیر : حضور در پای صندوقهای رأی گیری و ...

همچنین مشارکت سیاسی در دو سطح قابل طبقه بندی است‌‌ :

زندگی در سه دوره

 

زنان ایران در سه دوره

زنان کشورمان در سه دوره قبل از پیروزی انقلاب، پس از پیروزی انقلاب و در دوران دفاع مقدس به استقبال شهادت رفتند و ما فقط ذکر و خاطره ای از آنان داریم.

الف ـ قبل از پیروزی انقلاب

قبل از انقلاب اسلامی، با شروع و گسترش فعالیت های سیاسی، زنان نیز وارد عرصه مبارزه شدند حاجیه خانم نیره السادات احتشام رضوی همسر شهید نواب صفوی، از چگونگی تکثیر، ارسال اعلامیه، کتب و ... و توزیع آنها توسط زنان منتسب به فدائیان اسلام (مادر، خواهر، همسر) یاد می کند.

در روزهای خون و قیام پانزده خرداد، مهندس صفاتی(نماینده سابق آبادان در مجلس شورای اسلامی) از زنانی یاد می کند که در شهر قم به شهادت رسیده اند و ایشان شاهد آن روز بوده است.

در کوران مبارزه علیه ظلم ستم شاهی، زنان در گروهها و سازمان های سازمان دهی شده وارد عرصه مبارزه شدند. در گروههای اسلامی و غیر اسلامی، زن عنصر مؤثری بود و باعث عادی به نظر رسیدن فعالیت ها می شد که در نتیجه ساواک گمان کمتری به فعالیت های سیاسی آنان می برد. در خانه های تیمی، حضور یک زن، تلقی وجود یک خانواده را پر رنگ تر می کرد.

مبارزات زنان

مبارزات زنان از گذشته تا امروز

زن در اسلام داراى هویت مستقل مى‏باشد. زنان نمونه‏اى که در قرآن کریم از آنان یاد شده است بهترین گواه این مطلب هستند.

آسیه، مادر و خاله حضرت موسى(ع)، همسر عمران، مریم(ع)، بلقیس، دختران شعیب پیامبر، ساره، هاجر، ... هر کدام نمونه و شاهدى بر این مسئله‏اند.

در تاریخ اسلام، فداکارى مؤثر و کامل سیاسى، اقتصادى حضرت خدیجه(س) به عنوان مؤثرترین عامل دفاع در اوضاع سخت مبارزه ثبت شده است.

نقش زنان در دفاع مقدس

نقش زنان در دفاع مقدس

زمانى که استکبار جهانى تصور مى‏کرد اغتشاشات داخلى، کودتاهاى بى‏سرانجام، اقدامات تجزیه‏طلبى و شعارهاى توخالى تأثیر خود را نداشته است، تصمیم گرفت ضربه نهایى را به حکومت نوپاى اسلامى وارد نماید. بنابراین از طریق کشور همسایه عراق اندیشه خام خود را عملى ساخت.

البته اولین زمزمه‏هاى جدایى، توسط گروهک وابسته خلق عرب در اوایل پیروزى انقلاب در خوزستان شروع شد که در برخى اوقات به درگیرى مسلحانه رسیده بود.

تجاوز و جنگ عراق 31/6/59 با شکستن دیوار صوتى و بمباران فرودگاههاى تهران، اهواز، آبادان، شهرهاى مرزى، اصفهان و ... شروع شد و درپى آن، انقلاب اسلامى وارد دوران جدیدى شد.

در نتیجه نقش زنان و مردان بخصوص در مناطق مرزى دگرگون پیدا کرد و نقش‏هاى جدیدى ظهور یافت. برخى از فعالیت‏هاى بانوان به راحتى پذیرفته شد و رشد کرد مثل امور پشتیبانى و حمایتى براى تشویق به حضور در میدان جنگ و ... اما با توجه به تفکر حاکم بر اذهان، در آن برهه هیچ سازمانى فکر نمى‏کرد مى‏تواند از توان زنان در اوضاع دیگر نیز استفاده مطلوب ببرد. بنابراین بسیارى از نقش‏ها به صورت خودجوش یکباره ظهور کرد. البته با توجه به اینکه اکثر کارها بدون برنامه‏ریزى صورت مى‏گرفت، ایثار و رشادت و خواست زنان بود که آنها را پیش مى‏برد.

به طور کلى نقش زنان در دفاع مقدس را مى‏توان به شرح زیر دانست:

أ) نقش رزمى - اطلاعاتى

ب) نقش حمایتى - پشتیبانى

ج) امداد و درمان

 

باید اذعان داشت جنگ در شرایطى رخ داد که حتى مردان و بخصوص افراد نظامى آمادگى لازم براى مقابله با تهاجم را نداشتند. باور به عدم شرکت زنان در جنگ تصور جدیدى نبود. با توجه به آسیب‏پذیر بودن بانوان و امکان سوء استفاده‏ها مردان سعى مى‏کردند هر چه بیشتر زنان را از محیط جنگ دور نگه دارند.

مزار بیست دختر ایرانى در اطراف بستان از آسیب‏هایى است که در جنگ گریبانگیر بانوان شد. این دختران متعلق به خانواده‏هاى عرب خوزستان در اطراف دشت آزادگان و بستان بودند.

هیچ کدام از این قبرها نام ندارند و فقط یک تابلو نشان مى‏دهد آنجا محل دفن بیست دختر است که به دست نیروهاى عراقى پس از اذیت و آزار به شهادت رسیده‏اند.

مقاومت زنان

آثار جنگ و چهره‏هاى مقاومت زنان

گرچه شروع رسمى جنگ در پایان شهریورماه بود اما جنگ مدت‏ها پیش آغاز شده بود. عراق سیاستى را در پیش گرفته بود که على‏رغم صلح میان دو کشور به گونه‏هاى مختلف به نبرد تداوم مى‏بخشید. این سیاست مبتنى بر بیرون راندن ایرانیانى بود که از مدت‏ها و نسلى پیش براى زیارت، تحصیل و کار به عراق رفته و در آنجا ساکن شده بودند. شدت بخشیدن به این سیاست در ماههاى اوّل پیروزى انقلاب اسلامى به قدرى شدید بود که کلیه زنان ایرانى (که حتى تولد خود و پدران‏شان در عراق بود) باید کشور را ترک مى‏کردند. در صورتى که متأهل بودند و همسر آنها عراقى بود، ما باید همسر را طلاق مى‏داد. اگر آنها فعالیت سیاسى داشتند چون راضیه تقى‏جواد دستگیر مى‏شدند. مأموران حتى با وجود پیگیرى‏هاى متعدد، رسیدگى به وضع آنان را در شأن خود نمى‏دانستند، به گونه‏اى که تا کنون از برخى آنها خبرى به دست نیامده است.

اگر از عراق خارج مى‏شدند اجازه برداشتن و همراه داشتن پول، طلا، لباس و ... را نداشتند. در بسیارى اوقات به خانه آنان مراجعه مى‏شد، آنها را از خانه به زور خارج کرده، سوار کامیون و بدون هیچ امکاناتى در مرز رها مى‏کردند. زنان تا مدت‏ها از خانواده و فرزندان خود بى‏خبر مى‏ماندند. مسافت طولانى که پیمودن آن، دو - سه روز طول مى‏کشید باعث پدید آمدن مشکلات جسمى شدید مى‏شد، علاوه بر آنکه مشکلات روحى جدایى از خانواده و فرزندان آنان را بسیار مى‏آزرد. بسیارى در اردوگاهها مى‏ماندند و به انجام کارهاى خدماتى براى افراد مسن و مریض مى‏پرداختند. برخى که در شهرهاى ایران فامیل داشتند، نزد آنها مى‏رفتند. با شروع رسمى جنگ تعداد زیادى از آنان به صورت داوطلب شروع به فعالیت کردند و به خاطر دانستن زبان عربى در بسیارى از مقاطع فعالیت آنها مفید واقع مى‏شد.

با شروع جنگ به خاطر بمباران شدید مناطق و شهرها بسیارى از زنان و کودکان جانباز شده یا به شهادت رسیدند.

 

دفاع مقدس

زنان، دفاع مقدس 

حضور زنان در جهاد و جنگ، چه در تاریخ اسلام و چه در تاریخ عمومى دنیا تأثیرگذار و تحسین‏برانگیزه بوده است. زنان ایرانى نیز در دفاع از دین خود،و نیز وطن، نقشى ارزنده دارند. حضور اینان با ایفاى نقش‏هایى در زمینه تهیه خبر و گزارش، امور تبلیغى و آموزشى و فرهنگى، امدادگرى و درمان، خنثى‏سازى فعالیت مزدوران، همکارى با سپاه و بسیج از نخستین جلوه‏هاى ستودنى نبرد مقدس در داخل کشور است.

پس از این، حضور بانوان در هشت سال دفاع مقدس وصف‏ناشدنى است که نظاره‏گر نقش‏آفرینى در این محورها هستیم: رزمى، اطلاعاتى، حمایتى، پشتیبانى، امداد و درمان.

سرانجام اثرات جنگ و چهره‏هاى مقاومت بانوان، با زنان شهید و جانباز و آزاده نمایان است

 

زنان در نقش‏ها

زنان در نقش‏هاى اطلاعاتى در دفاع مقدس

ستون پنجم به شدت در منطقه فعال بود. قبل از آغاز جنگ، بمب‏گذارى‏هاى گروهک‏هاى فدایى، پیکار، خلق عرب و ... که در راستاى حمایت از زمزمه‏هاى جدایى‏خواهى، مقابله با مردم مسلمان و تخلیه شهر صورت گرفته بود برادران سپاهى و بسیجى را هوشیار کرده بود. به گونه‏اى که بسیارى از پایگاههاى فعال توطئه گران را شناسایى کرده بودند. اما با شروع یکباره جنگ نمى‏توانستند وظایف را به خوبى به انجام برسانند. بنابراین از خواهران یارى خواستند.

امداد

نقش امداد و درمان زنان

از شلیک اولین گلوله‏ها به سمت خاک ایران اسلامى، مسئولان بیمارستان‏ها دریافتند که با تعداد کم پرستار و نیرو روبرو هستند، بنابراین به درخواست دختران و زنانى که براى کمک به درمان مجروحان اعلام آمادگى کرده بودند پاسخ مثبت دادند. در بسیارى از بیمارستان‏ها در ابتداى جنگ، زخم‏بندى ساده و تزریق واکسن کزاز تنها اقدام مفید براى زخمیان بود و اقدام به انتقال مجروحان به مناطق دیگر مى‏کردند. دختران به عنوان نیروهاى امدادگر وارد عرصه فعالیت شدند، گرچه در ابتدا حتى دوره نظرى امداد را ندیده بودند.

مینا کمایى، امدادگر آبادانى و خواهر شهید زینب کمایى، مى‏گوید: حدود 20 - 18 نفر دختر در بیمارستان امدادگرى مى‏کردند؛ شب‏ها هم در خوابگاه مى‏خوابیدند.

پشتیبان

نقش حمایتى - پشتیبانى زنان در دفاع از کشور

در جنگ‏ها نوعاً نقش پشتیبانى را به زنان محول مى‏کنند. این مسئله در جنگ‏هاى جهانى نمود بیشترى داشت. در جنگ دوم جهانى عمده کارگران اسلحه‏سازى را زنان تشکیل مى‏دادند. همچنین جهت تشویق سربازان براى شرکت در جنگ، مادر سرباز شهید یا سرباز کشته شده سخنرانى مى‏کرد.

با توجه به اسلامى بودن انقلاب و اعلام جنگ به عنوان نبرد حق و باطل نقش حمایتى - پشتیبانى زنان رنگ و بوى مذهبى و اعتقادى گرفت. زنان این نقش را چون تکلیف دینى به خوبى انجام دادند.

دفاع

نقش رزمى زنان در دفاع مقدس

با توجه به عدم آمادگى براى مقابله با تهاجم، همه دچار سرگشتگى بودند. هر کس هر چه مى‏دانست و مى‏توانست و به ذهنش مى‏رسید به اجرا مى‏رساند، حتى تهیه کوکتل مولوتف براى مقابله با تانک‏هاى مهاجم در مرز شلمچه اولین بار به ذهن زنان رسید.

در روزهاى اولیه جنگ برخى از روستاها و شهرهاى ایران در آستانه سقوط قرار گرفتند مانند قصر شیرین، مهران، بستان، سوسنگرد، نفت‏شهر، هویزه و ... پس از پیام امام خمینى(ره) در روز سوم جنگ، دوم مهرماه 1359، که جنگ ایران و عراق را جنگ بین اسلام و کفر معرفى نمود، کمیته‏هاى خودجوش محلى شروع به فعالیت کردند. حضور افراد در جبهه خرمشهر آگاهانه و متعهدانه بود به طورى که تا 27 مهرماه و على‏رغم فشار شدید دشمن، زنان و مردان پا به پاى هم مى‏جنگیدند.